استویا یا شیرین‌برگ گیاهی از گروه کاسنیان است. عصاره این گیاه به عنوان یک شیرین‌کننده در صنایع شیرینی‌سازی، پزشکی و دیگر صنایع خوراکی کاربرد دارد. همچنین از این شیرین‌کننده در تهیه برخی از خوراکی‌ها مانند آب‌نبات، سوهان، نوشابه‌های پروتئینی و چای استفاده می‌شود. ما در این مقاله به توضیح فواید استویا، ارزش غذایی، عوارض و همه‌چیز در مورد گیاه و عصاره استویا می‌پردازیم.
گیاه استویا چیست و چه خواصی دارد؟
استویا گیاهی است که نهایتا یک متر ارتفاع داشته و حداکثر پنج سال عمر می‌کند. این گیاه بومی آمریکای جنوبی است و با هوای سرد سازگاری ندارد. تفاوت استویا با شیرین‌کننده‌های دیگر در میزان کالری و شیرینی آن است. کالری استویا صفر است، به همین دلیل این گیاه شیرین‌کننده‌ای طبیعی و جایگزین بسیار مناسبی برای شکر محسوب می‌شود. این گیاه اغلب برای بهتر کردن طعم داروهای مخصوص کودکان استفاده می‌شود. شیرینی حاصل از دانه این گیاه، 250 تا 300 برابر دیگر گیاهان مانند نیشکر و چغندر قند است. همچنین میزان قند موجود در آن، 150 برابر آن‌هاست. استویا در اصفهان با روش کشت بافت تکثیر شده، تولید می‌شود.
این گیاه در نواحی شمالی آمریکای جنوبی و مناطق مرزی بین برزیل و پاراگوئه به صورت وحشی رشد می‌کند. استویا در آن مناطق به گیاه برگ‌عسلی معروف است. به دلیل خاصیت شیرین‌کنندگی و خواص و فواید درمانی استویا، این گیاه ارزش اقتصادی و علمی بالایی دارد. ژاپن اولین کشور آسیایی بود که از استویا به عنوان شیرین‌کننده در صنایع غذایی و دارویی استفاده کرد. پس از آن، کشت این گیاه در چین، مالزی، سنگاپور، کره جنوبی و دیگر کشورهای شرق آسیا گسترش پیدا کرد. امروزه این گیاه در آمریکا، کانادا و اروپا نیز رشد می‌کند.
ارزش غذایی استویا
شیرین‌برگ با توجه به ترکیبات مختلف گلیکوزید سنجیده می‌شود. گلیکوزیدهایی که در استویا موجود هستند، توسط بدن تجزیه نمی‌شوند، در نتیجه هیچ کالری نیز تولید نمی‌کنند. به همین دلیل استویا یک گزینه مناسب برای استفاده در رژیم‌های غذایی سالم است. برخلاف برگ و برخی از عصاره‌های این گیاه، پودر این گیاه فاقد هر گونه کلسیم، آهن، منیزیم، فسفر، پتاسیم و سدیم است. همچنین ویتامین‌های این مقدار از پودر شیرین‌کننده استویا نیز برابر صفر است. توجه داشته باشید که این شیرین‌کننده فاقد هرگونه چربی است و منع مصرفی برای افراد با رژیم‌های غذایی خاص ندارد.
استویا در طب سنتی
طبع استویا گرم و خشک است. از این گیاه در طب سنتی برای کمک به جوان‌سازی پوست، کمک به ترک سیگار، سم‌زدایی و پاک‌سازی بدن و پیشگیری از ابتلا به کبد چرب استفاده می‌شود. همچنین برگ این گیاه برای سلامت دهان و دندان و جلوگیری از پوکی استخوان نیز تجویز می‌شود. از استویا برای لاغری نیز استفاده شده و به رژیم‌های غذایی افزوده می‌شود. طریقه مصرف عصاره و برگ استویا تفاوت چندانی نداشته و می‌توان مطابق با تجویز پزشک، هر دو حالت را همراه با غذا یا انواع نوشیدنی‌ها مصرف کرد.
از خواص استویا چه میدانید؟
استویا گیاهی سبز و علفی است که در گذشته برای معالجات پزشکی استفاده می‌شده است. این گیاه دارای طعمی قوی و شیرین است. استویا به دلیل نداشتن کالری، یک شیرین‌کننده طبیعی همراه با مزایای بسیار برای سلامتی است. این گیاه حاوی پروتئین، فیبر، کربوهیدرات، فسفر، آهن، کلسیم، پتاسیم، سدیم، منیزیم، روی و انواع ویتامین‌هاست. نوعی رزین آروماتیک در برگ‌های این گیاه وجود دارد که دستگاه گوارشی انسان را تقویت می‌کند.
این گیاه دارای 12 تا 16 درصد روغن‌های ضروری است که 43 درصد آن‌ها در گل‌آذین این گیاه وجود دارند. این گیاه تشکیل شده از یک بخش گلیکونی و یک بخش غیر گلیکونی است. بیشتر وزن برگ خشک این گیاه را ترکیبات شیرین‌کننده تشکیل می‌دهد. این ترکیبات شیرین بدون تجزیه شیمیایی از میان فعالیت‌های گوارشی عبور می‌کنند. یکی از کاربردهای این محصول، استفاده از آن در تهیه کیک، ماست، بستنی، پودینگ و انواع دسرهای دیگر بدون تغییر در طعم آن‌هاست. در ادامه این مقاله به توضیح برخی از مهم‌ترین خواص درمانی این گیاه می‌پردازیم.
استویا برای دیابت
مطالعات نشان می‌دهند که شیرین‌کننده استویا هیچ کالری یا کربوهیدراتی به رژیم غذایی اضافه نمی‌کند. برخلاف شکر، شیرین‌برگ تأثیری بر قند خون نداشته و واکنشی به انسولین نشان نمی‌دهد. به همین دلیل بیماران دیابتی اجازه دارند که بدون دغدغه از این گیاه به عنوان شیرین‌کننده و طعم‌دهنده استفاده کنند. همچنین تحقیقات نشان می‌دهد که برخی از گلیکوزیدهایی که در عصاره این گیاه وجود دارند، به تولید ادرار و دفع سدیم کمک می‌کنند. در نتیجه مصرف این ماده غذایی به کاهش علائم دیابت کمک می‌کند. به دلیل محتوای موجود در این گیاه، با مصرف منظم آن، قند خون حدود 18 درصد کاهش پیدا می‌کند. این مزیت استویا، به جلوگیری از ابتلا به دیابت نوع دو کمک می‌کند. دیابت به عنوان یک بیماری ناشی از افزایش قند خون، در زمینه مقاومت به انسولین یا عدم توانایی در تولید انسولین شناخته می‌شود. به همین دلیل مصرف غذاهای حاوی استویا به افزایش تولید انسولین کمک کرده و در کاهش همزمان قند خون نقش مهمی دارند.
کاهش فشار خون
مصرف این گیاه به دلیل وجود استویوسید، رگ‌های خونی را شل کرده و سیستم قلبی عروقی را تقویت می‌کند. همچنین استویوسید در کاهش خطر بزرگ شدن قلب ناشی از فشار خون بالا، نقش مهمی دارد. وجود این ماده برای کاهش سطح فشار خون و کمک به پیشگیری از برخی بیماری‌ها از جمله سکته مغزی مؤثر است.
پیشگیری از بیماری قلبی
قلب یکی از مهم‌ترین اجزای بدن است که برای حفظ سلامت آن باید از مصرف غذاهای حاوی کلسترول بد جلوگیری کرد. وجود استویوسید به کاهش سطح کلسترول در بدن کمک می‌کند. به همین دلیل مصرف استویا به عنوان شیرین‌کننده، باعث جلوگیری از بروز بیماری‌های قلبی نیز می‌شود.
ضدالتهاب
مصرف خوراکی‌های ضدالتهابی، در پیشگیری از انواع بیماری‌ها مفید واقع می‌شود. استویا با داشتن مواد مغذی ضدالتهابی، به تقویت سیستم ایمنی بدن و محافظت از آن در ورود ویروس‌ها و باکتری‌ها کمک می‌کند. برای تامین نیاز بدن به مواد ضدالتهابی، می‌توان از شیرین‌کننده‌های طبیعی، قند میوه و سبزیجات استفاده کرد. همچنین مصرف غذاهای فرآوری شده و فست‌فودها باید به حداقل برسد. مصرف چغندر، کرم بروکلی و زغال‌اخته به همراه استویا، برای کاهش التهابات بدن، یک درمان رایج محسوب می‌شود.
خاصیت ضدسرطانی
مطالعات نشان داده است که استویا دارای ترکیبات آنتی‌اکسیدانی قوی مانند اسید کلروژنیک، کافئین اسید و… است. وجود آنتی‌اکسیدان‌های موجود در گیاه شیرین‌برگ، تا 23 درصد خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده را کاهش می‌دهد. همچنین نتایج حاصل از مطالعات متخصصان نشان می‌دهد که نوعی گلیکوزید موجود در گیاه استویا، به از بین رفتن سلول‌های سرطانی در بافت پستان کمک کرده و رشد آن ها را کاهش می‌دهد.
شیرین‌کننده بدون حساسیت
استویا هیچ پتانسیلی برای ایجاد واکنش‌های آلرژیک ندارد. علاوه بر این گلیکوزیدهای موجود در این محصول واکنش‌پذیر نبوده و به ترکیبات مختلف حساسیت نشان نمی‌دهند. به همین دلیل مصرف آن به عنوان جایگزینی برای شکر، ایجاد نگرانی نمی‌کند.
شیرین‌کننده فاقد گلوتن
گلوتن پروتئینی است که در گندم یافت می‌شود. همچنین این ماده در اغلب غذاهای فرآوری شده و غذاهای فست‌‌فودی مانند پیتزا وجود دارد. علائم بیماری سلیاک شامل نفخ، حالت تهوع و اسهال است که بر اثر مصرف گلوتن بیش از حد ایجاد می‌شود. برای افرادی که از این بیماری رنج می‌برند، مصرف شیرین‌کننده‌های رایج بسیار خطرناک است. این افراد مجاز هستند تا از شیرین‌کننده استویا مصرف کنند. در واقع این گیاه به طور کامل فاقد گلوتن بوده و برای همه افراد سالم است.
کمک به بهداشت دهان و دندان
خوردن غذاهای قندی مانند آب‌نبات و نوشابه می‌تواند منجر به پوسیدگی دندان شود. مواد موجود در بعضی غذاها ممکن است مینای دندان را خراب کرده و به آن آسیب برساند. تحقیقات نشان داده است که استفاده از استویا به عنوان خمیر دندان و دهانشویه، برای کاهش شکل‌گیری باکتری در دهان مفید است. عصاره استویا همچنین به جلوگیری از حفره و زخم در لثه کمک می‌کند. مصرف سدیم همراه با غذاهای دارای کلسیم و هویج، به کاهش حفره‌های موجود در لثه کمک می‌کند. مصرف عصاره استویا به عنوان یک دهانشویه طبیعی، به جلوگیری از رشد مواد عفونی در لثه‌ها و جلوگیری از رشد پلاک دندان نیز کمک می‌کند. برای تهیه این محلول، چند قطره عصاره استویا را با آب ولرم مخلوط کرده و روزانه آن را غرغره کنید.
بهبود سلامت استخوان‌ها
استویا حاوی میزان قابل توجهی کلسیم است که می‌تواند به ساختار استخوان‌ها استحکام ببخشد. مصرف استویا به عنوان شیرین‌کننده همراه با شیر، می‌تواند نیاز روزانه بدن به کلسیم را تامین کند. مصرف مداوم استویا و دیگر گیاهان سبز نیز می‌تواند از ابتلا به پوکی استخوان جلوگیری کند.
کمک به ترک سیگار
استویا به دلیل داشتن مقادیر بالای ویتامین C و خاصیت مدر بودن، به سم‌زدایی و دفع نیکوتین از بدن کمک می‌کند که در ترک سیگار بسیار مؤثر است.
منبع غنی فیبر
استویا حاوی مقدار بالایی فیبر است که به کنترل سطح قند خون، بهبود وضعیت قلبی و جلوگیری از سکته‌کمک می‌کند. فیبر در انواع سبزیجات سبز، میوه‌ها و حبوبات مانند عدس، نخود فرنگی و میوه آووکادو یافت می‌شود. استویا تنها شیرین‌کننده طبیعی است که حاوی فیبر بالا و کالری پایین است. فیبر موجود در این محصول، به تقویت سلامت سیستم هضم و گوارش کمک می‌کند.
یک منبع غنی از آهن
آهن یکی از مواد معدنی بسیار مهم برای سلامتی است. آهن اکسیژن لازم برای اندام‌های مختلف را از طریق گلبول‌های قرمز تامین می‌کند. افزایش آهن در بدن، علائمی مانند خستگی مزمن را از بین می‌برد. استویا حاوی آهن است و مصرف مداوم آن مشکلاتی نظیر کم‌خونی و کمبود آهن را برطرف می‌کند.
منبع منیزیم و سدیم
منیزیم به عنوان اساسی‌ترین ماده مغذی موجود در استویا شناخته می‌شود. این ماده مغذی در بهبود حساسیت به انسولین و حفظ اعصاب، ماهیچه‌ها و استخوان‌ها کاربرد دارد. سدیم نیز در حفظ عملکرد آنزیم‌ها و انقباضات ماهیچه‌ای نقش مهمی دارد. کمبود سدیم می‌تواند منجر به افزایش فشار خون، ایجاد سردرد و کند شدن کاهش وزن شود. برای رفع نیاز بدن به سدیم، شیرین‌کننده استویا، سیب، نمک، شلغم و سایر سبزیجات برگ‌دار مناسب هستند.
تقویت پوست
مصرف منظم استویا، به دلیل برخورداری از خاصیت آنتی‌اکسیدانی، به رفع چین‌وچروک، لکه‌های پوستی، دراماتیت، اگزما، آکنه، جای زخم و خارش کمک می‌کند. مواد مغذی آنتی‌اکسیدانی این محصول از چین‌وچروک‌های ناشی از پیری زودرس جلوگیری می‌کنند. مصرف برگ گیاه استویا با روغن نارگیل، باعث افزایش حالت الاستیک پوست می‌شود. همچنین عصاره این گیاه از شوره سر، خشک شدن و نازک شدن مو جلوگیری می‌کند. مصرف عصاره استویا همراه با روغن زیتون، یک درمان طبیعی و موثر برای موهای آسیب دیده است.
عوارض استویا
در برخی از کشورها استفاده از شیرین‌برگ به دلیل نگرانی در مورد عوارض جانبی آن، با محدودیت مواجه بوده و یا به طور کامل ممنوع شده است. مصرف استویا بسیار تصفیه شده، ممکن است منجر به ایجاد حالت تهوع شود. مواد موجود در این گیاه پس از تصفیه شدن، ممکن است معده را تحریک کرده و باعث نفخ و کاهش اشتهای افراد شوند. همچنین تحقیقات نشان داده است که در بعضی موارد نادر، مصرف استویا منجر به اسهال و آسیب‌های روده می‌شود. مصرف استویا خام در بعضی از افراد ممکن است به کلیه‌ها آسیب وارد کند.
کاهش شدید قند خون
مصرف بیش از حد استویا، سطح قند خون را به طرز خطرناکی پایین می‌آورد. مصرف این گیاه برای افراد دیابتی بی‌خطر است، اما افراد عادی باید با احتیاط آن را مصرف کنند.
ایجاد اختلال در غدد درون‌ریز
گلیکوزیدهای موجود در استویا ممکن است با هورمون‌های کنترل شده توسط سیستم غدد درون‌ریز تداخل ایجاد کنند. طی تحقیقات انجام شده، در بعضی موارد مصرف مداوم استویا باعث افزایش هورمون پروژسترون می‌شود.
ایجاد درد عضلانی
مصرف استویا می‌تواند در بعضی موارد منجر به دردهای عضلانی شود. داروی ساخته شده از اجزای فعال این گیاه، باعث ایجاد حساسیت و درد عضلات در بیماران خاص می‌شود. اگر ماهیچه‌های شما بدون هیچ دلیلی دچار درد شده است، مصرف استویا را متوقف کرده و با پزشک خود مشورت کنید.
کاهش دفع لیتیم
استویا خاصیت مدر دارد. این خاصیت ممکن است دفع لیتیم را کاهش دهد. درنتیجه افزایش سطح لیتیوم می‌تواند منجر به بروز مشکلات جدی شود. اگر نوع خاصی از لیتیم را مصرف می‌کنید، قبل از استفاده از استویا، با پزشک خود مشورت کنید.
استفاده از استویا و آنتی دیابت‌ها
مصرف همزمان این گیاه و داروهای آنتی دیابت، می‌تواند قند خون را تا حد بسیار زیادی پایین بیاورد که بسیار خطرناک است. بهتر است دوز داروی دیابت شما توسط پزشک بررسی شده و با رژیم غذایی تناسب پیدا کند. این مسئله برای داروهای ضدفشار نیز صدق کرده و بسیار مهم است.
کاشت گیاه استویا در ایران
برای اولین‌بار در ایران، گروه باغبانی دانشگاه گیلان تحقیقات خود را برای رشد این گیاه از طریق کشت بافت آغاز کرده و پس از یک سال و نیم، موفق به تهیه پروتکل کشت این گیاه شدند. در ادامه فعالیت‌های تحقیقاتی این دانشگاه، از بهار سال 1385، گیاهچه‌های مختلف استویا از نمونه‌های آزمایشگاهی به زمین منتقل شده و سازگاری آن در شمال کشور مورد بررسی قرار گرفت. از سال 1387 نیز تولید تجاری این گیاه آغاز شد. سال 1391 این گیاه برای اولین بار در استان فارس و شهرستان فیروزآباد کشت شد. در این مزرعه روش و الگوهای کشت، داشت و برداشت متناسب با اقلیم ایران بومی‌سازی شده و به صورت تخصصی باعث تولید این گیاه شده است.
این گیاه در برخی از شهرستان‌های گرمسیر کشور در فضای باز و و در برخی از نقاط دیگر کشور به صورت گلخانه‌ای تولید می‌شود. برخی از کارخانجات ایرانی این گیاه را به صورت خشک‌شده بسته‌بندی کرده و در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌دهند. توجه داشته باشید که کیفیت استویا خشک‌شده به اندازه برگ تازه آن نبوده و موارد مصرف خاصی دارد. همچنین برخی از کارخانه‌ها جهت تولید پودر سفید این گیاه، شروع به کار کرده و عصاره مایع آن را نیز تولید کردند. اکثر محصولات رژیمی و دیابتی با استفاده از این گیاه تولید می‌شوند، اما متاسفانه این گیاه در ایران شناخته شده نیست و مصرف آن در بین ایرانیان رواج چندانی ندارد.
خرید استویا
با توجه به فواید و کاربردهای ذکر شده برای این گیاه، می‌توانید برای خرید اینترنتی استویا در تهران، به فروشگاه آنلاین به روز رسان مراجعه کنید. در به روز رسان با مشاهده قیمت استویا و مقایسه انواع آن، می‌توانید بهترین محصول مورد نظر خود را انتخاب کرده و پس از ثبت سفارش، آن را در کمترین زمان ممکن از فروشندگان معتبر دریافت کنید.