دانه زیره از ادویه‌های گیاهی و معطری است که در کشورهای خاورمیانه، مصر، هند، کوبا، مکزیک و شیلی به‌صورت خودرو می‌روید. خواص دارویی این ماده خوراکی سبب شده تا از این دانه‌های مغذی علاوه‌بر آشپزی، برای تهیه داروهای درمانی نیز استفاده شود. در ادامه خواص و مضرات دانه زیره را شرح داده و چند نمونه از محبوب‌ترین کاربردهای آن را پیشنهاد می‌دهیم. همچنین در پایان طرز تهیه دمنوش گیاهی با دانه زیره را ارائه خواهیم کرد.
دانه زیره چیست؟
گیاه زیره درختچه پر برگی است که در کشورهای خاورمیانه، چین، هند و منطقه مدیترانه رشد می‌کند. میوه این گیاه به‌عنوان دانه زیره شناخته می‌شود و در سراسر جهان از آن برای بهبود طعم و عطر غذا استفاده می‌شود.
بوته زیره شبیه بوته هویج بوده که برگ‌هایی به طول ۲۰ الی ۳۰ سانتی‌متر بر روی آن می‌روید. ارتفاع این بوته نیز تا ۵۰ سانتی‌متر می‌رسد. میوه‌های این گیاه خودرو، به‌شکل هلالی و به‌اندازه‌ی دو میلی‌متر می‌روید. از ویژگی بارز زیره می‌توان به وجود پنج خط برجسته روی دانه‌های آن اشاره کرد. برای تهیه دانه زیره شاخه‌های این گیاه با چوب کوبیده شده و دانه‌های آن جدا می‌شود. درحال‌حاضر شهر کرمان به یکی از قطب‌های تولید کننده زیره در ایران تبدیل شده‌است. همچنین در شهرستان بافت استان کرمان و خراسان جنوبی، بهترین و مرغوب‌ترین دانه زیره به‌صورت خودرو رشد می‌کند.
انواع دانه زیره
به‌صورت کلی دو نوع دانه زیره وجود دارد که آن‌ها را براساس رنگ طبقه‌بندی کرده و از یکدیگر تشخیص می‌دهند. این ادویه در قالب محصولات زیر به بازار ارائه می‌شود:
دانه زیره سیاه
از این دانه خوراکی با نام «زیره ایرانی» یا «زیره کوهی» یاد می‌شود. این دانه‌های سیاه‌رنگ از سوغاتی‌های معروف استان کرمان بوده و در مناطق کوهستانی می‌رویند. از خواص درمانی دانه زیره سیاه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- رفع سوء هاضمه
- رفع نفخ شکمی
- بهبود هضم غذا
- بهبود دل‌پیچه در کودکان
- ازبین‌برنده انگل معده و روده
- رفع بادهای کلیه و مثانه
- درمان تنگی نفس
- درمان خفقان سرد
- درمان سکسکه ناشی از نفخ
- کمک به افزایش وزن و چاقی
- درمان گرفتگی عضلانی در دوران قاعدگی
دانه زیره سبز
زیره سبز از انواع دیگر این گیاه است که به‌صورت خودرو و پرورشی می‌روید. این دانه گیاهی در ایران بیشتر به‌صورت پرورشی تولید و به بازار عرضه شده و از اجزای اصلی پودر کاری به‌شمار می‌رود. دانه زیره سبز به‌عنوان یکی از پرکاربردترین ادویه‌ها در صنعت آشپزی شناخته شده و در تولید داروها نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. از خواص زیره سبز می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- تسریع روند لاغری
- کاهش کلسترول بد خون
- کاهش تری گلیسیرین
- کنترل قند خون
- از بین برنده التهابات بدن
- درمان سندرم روده تحریک‌پذیر
- کاهش استرس
- افزایش حافظه
- درمان یبوست
- رفع نفخ شکمی
- تسریع هضم غذا
دانه زیره مخلوط
اگرچه دانه زیره سیاه و زیره سبز ویژگی‌های ظاهری مشابهی دارند، اما خواص دارویی متفاوتی را شامل می‌شود. دانه زیره مخلوط از ترکیب این دو نمونه زیره تولید شده و مکمل خوراکی بسیار خوبی برای وعده‌های غذایی شناخته می‌شود.
دانه زیره سبز بهتر است یا دانه زیره سیاه؟
اگرچه انواع دانه زیره اجزای یک خانواده محسوب می‌شوند، اما ویژگی‌ها و خواص متفاوتی دارند. شما می‌توانید با توجه به این تفاوت‌ها نوع زیره را متناسب با ذائقه و کاربرد خود انتخاب کرده و مصرف کنید. این تفاوت‌ها به‌شرح زیر است:
- طعم زیره: طعم زیره سبز از زیره سیاه بسیار قوی‌تر است. با مصرف زیره سیاه طعمی مانند شیرین‌بیان احساس می‌کنید. درصورتی که زیره سبز تلخی اندکی به خوراک می‌بخشد.
- اندازه دانه‌های زیره: دانه‌های زیره سبز بسیار بزرگ‌تر و درشت‌تر از زیره سیاه است. همچنین دانه‌های زیره سیاه دارای شکل هلالی و چندوجهی است.
- گیاه زیره: این دو نوع زیره از گیاهان متفاوتی گرفته می‌شوند. دانه زیره سبز از خشک کردن میوه Cuminum cyminum به‌دست آمده و زیره سیاه میوه خشک‌شده گیاه Carum carvi شناخته می‌شود.
- مصارف دانه زیره: به‌صورت کلی برای تهیه غذاهای آلمانی، نان چاودار، نان تست فرانسوی، کلوچه، کیک و سوسیس خانگی از زیره سیاه استفاده می‌شود. دانه زیره سبز نیز برای تهیه غذاهای هندی و مکزیکی استفاده می‌شود. زیره سبز همچنین یکی از عناصر اصلی ادویه‌های گرام ماسالا و پودر کاری شناخته می‌شود.
کاربرد دانه زیره
به‌صورت کلی می‌توان از تمامی اجزای گیاه زیره در آشپزی استفاده کرد. در ادامه محبوب‌ترین مصارف گیاه زیره در آشپزی را معرفی خواهیم کرد.
- برگ زیره: از برگ تازه زیره می‌توان در تهیه انواع سوپ و خورشت استفاده کرد.
- اسانس زیره: استفاده از عصاره زیره برای بهبود عطر و طعم انواع غذاها، نان‌ها و سوپ‌ها مورد استقبال مصرف‌کنندگان قرار گرفته است.
- پودر زیره: اضافه کردن پودر زیره به ماست، سالاد و انواع غذاها، یکی از روش‌های بسیار آسان برای دریافت خواص این ماده ارزشمند شناخته می‌شود.
- دانه زیره: استفاده از این دانه‌های معطر در بسیاری از کشورها برای تهیه انواع نان‌های ادویه‌دار متداول است. همچنین در تهیه انواع پنیر معطر از این دانه‌های گیاهی استفاده می‌شود. همچنین ترکیب دانه زیره و پلو به رفع سردی برنج کمک شایانی کرده و برای افراد سردمزاج بسیار مناسب است.
ارزش غذایی دانه زیره
دانه زیره به‌عنوان یک سم‌زدای طبیعی و قوی شناخته می‌شود. ترکیبات شیمیایی موجود در این دانه گیاهی سبب شده تا خواص فراوانی برای سیستم ایمنی و دستگاه گوارشی بدن فراهم شود. همچنین در طب سنتی طبع دانه زیره گرم و خشک شناخته شده و مصرف آن انرژی بسیار زیادی در بدن تولید می‌کند. به‌این‌ترتیب کالری دانه زیره نیز بسیار زیاد بوده و در صورت مصرف بیش‌ازحد آن، احتمال ابتلا به چاقی و افزایش وزن تشدید می‌شود. البته باید توجه داشت که مصرف مقدار مناسبی از این ماده غذایی، به لاغری و کاهش چربی شکمی کمک شایانی کرده و تناسب اندام را برای مصرف‌کننده به‌همراه می‌آورد. جدول ارزش غذایی هر ۱۰۰ گرم دانه زیره به شرح زیر است:
- انرژی: ۳۳۳ کالری
- چربی کل: 59/14 گرم
- کلسترول: صفر میلی‌گرم
- سدیم: ۱۷ میلی‌گرم
- کربوهیدرات: 9/49 گرم
- فیبر: ۳۸ گرم
- قند: ۶۴ گرم
- پروتئین: 77/19 گرم
- کلسیم: ۶۳۹ میلی‌گرم
- آهن: 23/16 میلی‌گرم
- پتاسیم: ۱۳۵۱ میلی‌گرم
- ویتامین A: ۷ گرم
- ویتامین C: ۲۱ میلی‌گرم
خواص دانه زیره در طب سنتی
خواص انواع دانه زیره تنها به سیستم گوارشی و ایمنی بدن محدود نمی‌شود. از مهم‌ترین فواید دانه زیره می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
رفع یبوست
فیبر زیاد موجود در دانه‌های زیره به ترشح آنزیم‌های مفید در مجاری گوارشی کمک می‌کند. به‌این‌ترتیب مشکلات ناشی از کمبود فیبر برطرف شده و بیماری‌هایی همچون بواسیر و یبوست درمان می‌شود. برای استفاده کردن از دانه زیره به‌عنوان ملین، می‌توانید آن را به‌صورت دمنوش یا مخلوط پودر زیره با عسل میل کنید.
تسریع هضم غذا
مصرف زیره سبز به افزایش میزان ترشحات اسید معده، صفرا و آنزیم‌های مفید در روده کمک شایانی کرده و بنابراین هضم غذا در معده و روده را آسان‌تر می‌کند. این دانه‌های سبز همچنین از تشکیل گاز در معده و روده جلوگیری کرده و دردهای شکمی را بهبود می‌بخشد.
رفع سوء هاضمه
مصرف زیره به‌همراه روغن نعنا علائم سوء هاضمه را تسکین داده و سوزش معده را کاهش می‌دهد.
افزایش متابولیسم بدن
استفاده از دانه زیره در رژیم غذایی روزانه موجب جذب بهتر مواد مغذی در بدن می‌شود. به‌این‌ترتیب سوخت‌وساز بدن افزایش پیدا کرده و روند لاغری تسریع می‌شود. همچنین دانه زیره دارای مواد معدنی و ویتامین‌های مورد نیاز بدن بوده که امکان انجام عملیات مختلف در روز را برای بدن فراهم می‌کند.
بهبود سیستم ایمنی بدن
دانه زیره به ویژه زیره سبز، دارای میزان فراوانی ویتامین C است که مصرف آن به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک شایانی می‌کند. بهتر است بدانید که تجربه‌ی استرس روزانه، به تضعیف سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند. بنابراین مصرف دانه زیره با تأمین ویتامن C بدن، این اختلال را نیز رفع می‌کند. تامین ویتامین C بدن همچنین موجب رفع التهابات مغزی شده و خطر سکته مغزی را کاهش می‌دهد.
درمان بیماری‌های تنفسی
مصرف دانه زیره برای مبتلایان آسم و برونشیت نیز بسیار مفید است. این دانه‌های ارزشمند حاوی ماده ضد التهابی به نام تیموکینون است که تورم مجاری تنفسی را کاهش داده و موجب فراخ شدن آن‌ها نیز می‌شود. به‌این‌ترتیب توصیه می‌شود بیماران تنفسی روزانه یک فنجان دمنوش زیره را میل کرده و علایم این بیماری‌ها را تسکین دهند.
بهبود سلامت پوست
دانه زیره سبز حاوی میزان فراوانی ویتامین E بوده که به‌عنوان آنتی‌اکسیدان شناخته می‌شود. مصرف ویتامین E دیواره مویرگی پوست را تقویت کرده و از رطوبت و خاصیت ارتجاعی آن محافظت می‌کند. به‌این‌ترتیب زیره به‌عنوان یک ماده گیاهی به جوان ماندن پوست کمک کرده و از ابتلا به پیری زودرس جلوگیری می‌کند. همچنین ماساژ دمنوش سرد زیره روی بدن، به درمان بیماری‌های پوستی همچون جوش و بثورات پوستی کمک شایانی می‌کند.
درمان کمبود آهن
آهن به‌عنوان یک ماده ضروری برای تولید هموگلوبین بدن شناخته می‌شود. این ماده مغذی همچنین به اکسیژن‌رسانی خون کمک کرده و سطح اکسیژن خون را کنترل می‌کند. در هر ۱۰۰ گرم دانه زیره حدود 1/11 گرم آهن وجود دارد. به‌این‌ترتیب دانه زیره با تامین آهن مورد نیاز بدن، کم‌خونی ناشی از فقر آهن را درمان می‌کند.
بهبود کیفیت خواب
مصرف دانه زیره نیاز روزانه بدن به منیزیم را تامین کرده و به‌این‌ترتیب سوخت‌وساز بدن را کنترل می‌کند. بنابراین دانه زیره موجب بهبود کیفیت، مدت و آرامش خواب در مصرف‌کنندگان می‌شود.
کنترل سطح هیپوگلیسمی خون
سطح گلوکز موجود در ادرار مبتلایان به دیابت همیشه بیشتر از سطح معمول است. هیپوگلیسمی نیز از عواملی شناخته می‌شود که موجب افزایش سطح گلوکز در این افراد می‌شود. با مصرف روزانه دانه زیره سطح هیپوگلیسمی خون کاهش پیدا کرده و قند خون بیماران دیابتی کنترل می‌شود. البته توجه داشته باشید که دانه زیره موجب کاهش قند خون نیز شده و توصیه می‌شود بیماران دیابتی حد اعتدال را در مصرف این ماده خوراکی رعایت کنند.
تقویت استخوان‌ها
هر دانه زیره منبع بسیار مناسبی برای روی شناخته می‌شود. مصرف این ماده مغذی برای تقویت استخوان و پیشگیری از ابتلا به پوکی استخوان بسیار مؤثر خواهد بود.
پیشگیری از ابتلا به سرطان
دانه زیره دارای ترکیب فعالی به‌نام کیومین‌آلدهید است که از رشد سلولهای سرطانی جلوگیری می‌کند. مصرف این دانه‌های گیاهی به‌ویژه برای درمان سرطان سینه و روده بزرگ بسیار مفید خواهد بود.
درمان بیماری‌های کبدی
کبد به‌عنوان یکی از حیاتی‌ترین اعضای بدن شناخته می‌شود که وظیفه سم‌زدایی را نیز برعهده دارد. مصرف دانه زیره موجب دفع بهتر سموم از بدن شده و روند سم‌زدایی کبد را بهبود می‌بخشد.
کنترل فشار خون
پتاسیم موجود در دانه زیره سبز به‌عنوان یکی از ضروری‌ترین مواد معدنی برای کنترل الکترولیت‌های بدن شناخته می‌شود. به‌این‌ترتیب دانه زیره سبز تولید سلولهای تازه و کنترل فشار خون را تضمین کرده و از ابتلا به بیماری‌های قلبی پیشگیری می‌کند.
زیره سیاه نیز به دلیل دارا بودن خاصیت آنتی‌اکسیدانی از بروز انواع سرطان جلوگیری می‌کند. فیبر موجود در این دانه‌های ارزشمند از غشای مخاطی روده بزرگ در مقابل سلولهای سرطانی محافظت می‌کند.
بهبود سلامت قلب و عروق
متخصصان علم تغذیه توصیه می‌کنند افرادی که به بیماری‌های قلبی مبتلا هستند، از زیره سیاه استفاده کنند. پتاسیم موجود در این ماده خوراکی عضلات قلب را تقویت کرده و عملکرد این ارگان حیاتی را بهبود می‌بخشد.
بهبود سلامت مو
زیره سیاه به‌عنوان یک ماده طبیعی برای پیشگیری از ریزش مو شناخته می‌شود. این دانه‌های سیاه همچنین به درمان شپش سر کمک کرده و ریشه مو را تقویت می‌کنند. شما می‌توانید پودر زیره سیاه را تهیه کرده و کف سر و موهای خود را با آن ماساژ دهید.
درمان بیماری‌های عصبی
مصرف زیره سیاه از ابتلا به اختلالات عصبی جلوگیری کرده و علائم بیماری‌های عصبی همچون پارکینسون را بهبود می‌بخشد.
تسریع روند لاغری
یکی از مهم‌ترین خواص دانه زیره، به‌ویژه زیره سیاه، تسریع کاهش وزن شناخته می‌شود. مصرف این دانه‌های خوراکی به از بین بردن اشتهای کاذب کمک کرده و سوخت‌وساز بدن را افزایش می‌دهد. توصیه می‌شود در رژیم لاغری خود، پودر زیره سیاه را روی سالاد یا ماست ریخته و به‌صورت روزانه میل کنید.
تنظیم دوره قاعدگی
مصرف زیره سبز، به تنظیم دوره قاعدگی کمک شایانی می‌کند. همچنین استفاده از این ماده خوراکی در زمان پریودی، درد ناحیه شکم را بهبود می‌بخشد.
مضرات دانه زیره
اگرچه مصرف دانه زیره در مقادیر اندک برای سلامت شخص خطر آفرین نیست، اما در صورت مصرف بیش از اندازه این ماده خوراکی، عوارض جانبی فراوانی مشاهده خواهد شد. به‌صورت کلی متخصصان علم تغذیه میزان مجاز مصرف دانه زیره را برای هر فرد، حدود 7/5 گرم معین کردهاند. آن‌ها همچنین توصیه کردهاند پس از هشت هفته استفاده مداوم از این ماده خوراکی، مصرف دانه‌های زیره را متوقف کنید. از عوارض احتمالی دانه زیره می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
مضرات مصرف دانه زیره سیاه
- ایجاد کهیر به‌دلیل طبع گرم
- افزایش سطح تیروئید در بدن: از علائم این عارضه می‌توان به لاغری ناگهانی و زردی پوست در چهره اشاره کرد.
مضرات دانه زیره سبز
- لخته شدن خون در رگ‌ها: توصیه می‌شود مبتلایان به اختلالات خون‌ریزی از مصرف بیش‌ازحد این دانه‌های خوراکی پرهیز کنند.
- کاهش شدید قند خون در بیماران دیابتی: توصیه می‌شود مبتلایان به دیابت در صورت استفاده از زیره سبز، سطح قند خون را به‌صورت مرتب بررسی کنند.
- اختلال در عمل جراحی: حدود دو هفته پیش‌از انجام جراحی، مصرف زیره سبز را متوقف کنید. این دانه‌های خوراکی موجب افت قند در طول و بعد از عمل جراحی خواهد شد.
خرید اینترنتی دانه زیره در تهران
امروزه تولیدکنندگان ادویه‌جات، دانه زیره را در بسته‌بندی‌های وکیوم و بهداشتی به بازار عرضه می‌کنند. شما می‌توانید برای خرید دانه زیره به بازار آنلاین به‌روز رسان مراجعه کرده و ضمن اطلاع از قیمت دانه زیره نسبت‌به ثبت خرید خود اقدام کنید. سامانه به روز مارت این امکان را برای شما فراهم کرده‌است تا با مقایسه‌ی انواع برندهای این محصول، انتخاب مناسب‌تری داشته و از خرید خود رضایت حداکثری داشته باشید. سایت به‌روز رسان با ارائه خدمات ارسال رایگان، کیفیت محصول را تضمین کرده و خریدی مطمئن را امکان‌پذیر می‌کند.
طرز تهیه دمنوش دانه زیره در منزل
دمنوش دانه زیره علاوه‌بر خواص فراوانی که برای بدن به‌همراه می‌آورد، سوخت‌وساز بدن را افزایش داده و روند کاهش وزن را تسریع می‌کند. بهترین زمان برای مصرف دمنوش زیره با هدف لاغری، نیم‌ساعت قبل‌از غذا یا صبح زود است. البته افرادی که مبتلا به ناراحتی‌های معده هستند، بهتر است این دمنوش را پس از صرف غذا میل کنند. شما می‌توانید با مصرف مداوم دمنوش زیره به‌مدت ۲۱ روز، چاقی شکمی خود را از بین برده و به وزن ایده‌آل خود برسید.
مواد لازم برای تهیه دمنوش زیره سبز
دانه زیره سبز: یک قاشق چای‌خوری
آب: یک‌ونیم فنجان
عسل: نصف قاشق چای‌خوری
طرز تهیه
ابتدا دانه‌های زیره سبز را درون قوری ریخته و به مدت پنج الی شش ثانیه روی حرارت قرار دهید. سپس یک‌ونیم فنجان آب را به آن اضافه کرده و روی حرارت بگذارید. پس‌ازآنکه آب به جوش آمد، حرارت را خاموش کرده و درب قوری را ببندید. سپس حدود سه الی پنج دقیقه مهلت دهید تا دانه‌ها دم بکشد. در پایان دمنوش را از صافی عبور داده و به‌صورت ولرم سرو کنید. شما می‌توانید از عسل و مواد شیرین‌کننده دیگر برای بهبود طعم دمنوش استفاده کنید.
مواد لازم برای تهیه دمنوش زیره سیاه
دانه زیره سیاه: یک قاشق غذاخوری
آب: یک‌ونیم فنجان
طرز تهیه
ابتدا زیره سیاه را با مقداری آب ترکیب کنید. سپس محلول را بر روی حرارت غیرمستقیم قرار دهید. حدود ۱۰ دقیقه زمان کافی است تا دانه‌های زیره دم‌کشیده و آماده مصرف شود. در پایان دمنوش را از صافی رد کرده و در فنجان مناسب سرو کنید. توجه داشته باشید که استفاده از پودر زیره سیاه برای تهیه دمنوش نیز مناسب است. همچنین شما می‌توانید از دیگر مواد گیاهی همچون زنجبیل، آویشن، دارچین و ... استفاده کرده و با تهیه یک دمنوش ترکیبی، خاصیت لاغرکنندگی زیره را دوچندان کنید.