دانه سماق میوه درختچه‌ای کوهستانی است که پس از کوبیده شدن به عنوان چاشنی استفاده می‌شود. سماق طعم ترشی داشته و علاوه‌بر آشپزی، مصارف دیگری نیز دارد. ما در این مقاله به بررسی ارزش غذایی، فواید، نحوه مصرف و هر آنچه باید درمورد دانه سماق بدانید می‌پردازیم.
انواع سماق
درخت سماق یک درخت بومی ایران است که ارتفاع درخت حدود یک‌ونیم متر با برگ‌های مکعبی و پوشیده از کرک دارد. این کرک‌ها در فصل پاییز به رنگ سبز مایل به قهوه‌ای هستند. دانه سماق دانه‌هایی شبیه به عدس با رنگ سرخ و قهوه‌ای و خوشه‌ای شکل هستند. این گیاه در بیشتر نقاط ایران، آمریکا، آرژانتین و آمریکای جنوبی رشد می‌کند. با رسیده شدن دانه سماق در اواخر پاییز، این دانه‌ها از شاخه جدا می‌شوند. سماق در دو نوع قرمز و قهوه‌ای تولید و مصرف می‌شود.
تفاوت دانه سماق قرمز و قهوه‌ای
سماق یکی از ادویه‌جات بسیار پرکاربرد و محبوب کشورهای حوزه خاورمیانه است. سماق علاوه‌بر کاربرد در آشپزی، خواص زیادی نیز برای سلامتی دارد. سماق قرمز و سماق قهوه‌ای هر دو دارای خواص ضدعفونی کنندگی بالا هستند. سماق منبع سرشاری از ویتامین C بوده که آن را به آنتی‌اکسیدان قوی تبدیل می‌کند. سماق قرمز و سماق قهوه‌ای هر دو دارای طعم ترش و نزدیک به آب‌لیمو هستند اما ترشی سماق قهوه‌ای بیشتر از نوع قرمز آن است.
دانه سماق قرمز معمولاً رنگی متمایل به بنفش ارغوانی دارد. بنفش‌های کاملا قرمز با استفاده از مواد شیمیایی و رنگ‌های مصنوعی تولید می‌شوند. تفاوت اصلی دانه سماق قهوه‌ای با سماق قرمز در زمان چیده شدن میوه و نحوه فرآوری آن است. اگر زمانی‌که میوه سماق هنوز قرمز است چیده شود، رنگ سماق قرمز خواهد بود. همچنین در سماق قرمز پوست میوه به صورت کامل گرفته می‌شود به همین دلیل رنگ آن نسبت به سماق قهوه‌ای روشن‌تر است. علاوه‌براین، سماق قرمز بافت صاف و یکدستی دارد.
ترکیبات دانه سماق
با توجه به آنالیزی که بر روی میوه سماق انجام گرفته است، این دانه حاوی 9/6 درصد رطوبت، 7/4 درصد روغن، 2/6 درصد پروتئین، 14/6 درصد فیبر و 8/3 درصد عصاره محلول در آب است. سماق محتوای وسیعی از ترکیبات فعال دارویی مانند اسیدها، فلاونوئیدها، آنتوسیانین‌ها و… دارد. از نظر ترکیبات شیمیایی، در برگ‌های سماق تانن فراوانی وجود دارد. در برگ‌های خشک سماق بین 15 تا 30 درصد تانن وجود دارد.
ارزش غذایی دانه سماق
سماق کاربردها و خواص درمانی فراوان دارد. دانه سماق سرشار از ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند ویتامین C و کلسیم است. 100 گرم دانه سماق حدود 57 کیلو کالری انرژی دارد. این مقدار دانه سماق حاوی 26/63 گرم کربوهیدرات، 14 گرم پروتئین، 10/0 گرم چربی، 9/1 گرم فیبر و 11 میلی‌گرم کلسیم است.
فواید دانه سماق
سماق یک گیاه دارویی است که به طور سنتی اغلب برای درمان اختلالات قلبی_عروقی و چربی‌سوزی استفاده می‌شود. دانه سماق یکی از عناصر محبوب در غذاهای مدیترانه‌ای و خاورمیانه است. در ادامه مقاله به بررسی برخی از فواید این دانه ارزشمند می‌پردازیم.
دانه سماق برای فشارخون
تحقیقات نشان می‌دهد که ترکیبات موجود در سماق با کاهش مقاومت عروق محیطی، فشار خون را کاهش می‌دهند. همچنین مواد موجود در این گیاه با مسدود کردن کانال‌های کلسیمی، ورود کلسیم به داخل سلول و خروج کلسیم از ذخایر سلولی را مهار می‌کنند. این عمل باعث کاهش سرعت هدایت دهلیزی_بطنی و سینوسی_دهلیزی و شل شدن عضلات دیواره قلب و عضلات صاف عروق می‌شود. متخصصین معتقدند مصرف دانه‌های سماق برای تسکین علائم فشارخون بالا مانند التهاب و عصبانیت مفید است. مصرف این دانه به کسانی که اوره، اسید اوریک و فشارخون بالا دارند توصیه می‌شود.
فشار خون بالا در دراز مدت ایجاد می‌شود. این اتفاق می‌تواند به دلیل رفتارهای ناسالم در سبک زندگی مانند عدم فعالیت بدنی منظم و کافی و تغذیه نامناسب باشد. برخی از شرایط بدن مانند ابتلا به دیابت و چاقی نیز می‌تواند خطر ابتلا به فشار خون را افزایش دهد. فشارخون همچنین می‌تواند در دوران بارداری ایجاد شود و بسیار خطرناک باشد.
خاصیت آنتی‌اکسیدانی
یکی دیگر از مهم‌ترین خواص دانه سماق، خاصیت آنتی‌اکسیدانی آن است. بدن برای خنثی کردن آثار مخرب رادیکال‌های آزاد، به آنتی‌اکسیدان نیاز دارد. رادیکال‌های آزاد مولکول‌های ناپایداری هستند که در بروز پیری و بیماری‌های مزمن و سرطان‌ها موثرند. تحقیقات نشان داده است که فعالیت آنتی‌اکسیدانی سماق از بیشتر میوه‌ها و سبزیجات پرکاربرد بیشتر است. بیشتر فعالیت آنتی‌اکسیدانی دانه سماق به دلیل وجود پلی فنول‌هایی مانند آنتوسیانین‌ها است. سماق حاوی گروه خاصی از آنتوسیانین‌های محتوی آگلیکون است. همچنین سماق بالاترین ظرفیت آنتی‌اکسیدانی را نسبت به زرشک، فلفل سیاه، جوز هندی، فلفل قرمز، زردچوبه و دیگر چاشنی‌ها دارد. برگ بو و سماق بالاترین میزان جزء فنولی را دارند. همچنین سماق و زرشک بیشترین فعالیت ضد باکتریایی را علیه باکتری‌های بیماری‌زا انجام می‌دهند.
دانه سماق برای لاغری
دانه سماق باعث می‌شود که چربی‌های بدن شکسته شده و راحت‌تر از بین بروند. سماق از برخی مواد بسیار مفید مانند پروتئین‌ها و ویتامین‌ها تشکیل شده است که به سوزاندن کالری به ویژه چربی شکم و معده کمک می‌کند. همچنین سماق در هضم غذاهای چرب مؤثر است. دانه سماق با متعادل نگه داشتن قند خون، احساس شیرینی را که به‌طور ناگهانی افزایش و کاهش پیدا می‌کند از بین می‌برد. سماق کاربرد ویژه‌ای برای کسانی که دچار بحران لاغری هستند دارد. در حالت کلی سماق میزان کالری دریافتی را متعادل می‌کند.
مبارزه با عفونت‌های قارچی و میکروب‌ها
سماق دارای خاصیت ضد قارچی بسیار مؤثر است. سماق در بدن با سلول‌های مضر مبارزه می‌کند. برخی سلول‌های مضر ممکن است که باعث عفونت ریه و تنگی نفس شوند. این عفونت می‌تواند بسیاری از اعضای بدن مانند ریه‌ها، قلب، کلیه‌ها و مغز را تحت تاثیر قرار دهد. درد قفسه سینه، تب و درد مفاصل شایع‌ترین نشانه‌های عفونت قارچی هستند. دانه سماق گیاه ضدمیکروبی و ضدالتهابی است.
دانه سماق برای یبوست
مصرف بیش از حد جوشانده سماق نیز مانند دیگر مواد غذایی، اختلالات گوارشی و یبوست را به همراه دارد. مصرف مناسب دانه سماق برای رفع یبوست مفید است. تانن موجود در سماق، مشکلات روده و یبوست را برطرف می‌کند. تانن به صورت بیولوژیکی در برخی از گیاهان وجود دارد و از آفت گرفتن آن‌ها جلوگیری می‌کند. تانن‌ها خواص آنتی اکسیدان‌ها را دارند.
دانه سماق برای بهبود کبد چرب
استفاده بیش از حد از نوشیدنی‌های الکل‌دار، اضافه‌وزن، استفاده از غذاهای دارای نگهدارنده فراوان و... از دلایلی هستند که باعث ایجاد کبد چرب می‌شود. بیماری کبد چرب به دلیل ماندگاری چربی در کبد به وجود می‌آید. سماق دارای خواص بسیار زیاد برای از بین بردن چربی‌ها در اندام‌های مختلف بدن است. آنتی‌اکسیدان‌های موجود در ترکیبات سماق باعث از بین رفتن آپوپتوز کبدی می‌شود. سماق همچنین به عنوان یک تصفیه کننده خوب برای کبد معرفی می‌شود. این خاصیت سم‌زدایی به کبد کمک کرده و سلامت آن را افزایش می‌دهد.
فواید چای سماق
چای سماق به راحتی آماده شده و بسیار سالم است. چای سماق رنگ قرمز زیبایی دارد و با استفاده از یخ و چای سرد آماده می‌شود. این چای منبع عالی ویتامین C است و مقاومت بدن را افزایش می‌دهد. به همین دلیل مصرف این چای در فصل‌های سرد سال از بروز سرماخوردگی و آنفولانزا جلوگیری می‌کند. همچنین چای سماق برخی از مشکلات مانند آسم، تنگی نفس، سرفه، گلودرد، عفونت و… را برطرف می‌کند. مصرف چای سماق برای تنظیم سطح کلسترول، درمان دیابت و کاهش قند خون نیز توصیه می‌شود. عرق دانه سماق نیز دارای خواص بسیار زیاد برای کاهش التهابات است. عرق سماق می‌تواند با اختلالات مختلف و عفونت‌ها مبارزه کرده و از بروز برخی بیماری‌ها جلوگیری کند.
دانه سماق در طب سنتی
طبع دانه سماق سرد و خشک است و مصرف آن به افراد گرم مزاج توصیه می‌شود. دانه سماق هرچقدر تازه‌تر باشد خواص بیشتری دارد. مصرف برنج همراه با سماق، برای گرم مزاجان که دچار دل‌پیچه و اسهال ناشی از غلبه صفرا و مواد گرم در بدن می‌شوند، خصوصاً در مناطق و فصول گرم، مفید است.
افرادی که مزاج سرد دارند باید با رعایت احتیاط این چاشنی را استفاده کنند زیرا ممکن است سیستم گوارش و مزاج آن‌ها دچار اختلال شود. سماق به دلیل طبع سرد خود خاصیت ضدصفرا دارد. به همین دلیل مصرف دانه سماق تهوع های ناشی از گرما و صفرا را در فصول گرم سال از بین می‌برد. همچنین سماق با غلبه بر گرمی و صفرا، باعث افزایش اشتها می‌شود. دانه سماق قابض است و جوشیده آن می‌تواند برای افرادی که دچار اختلالات گوارشی مانند اسهال هستند، مفید باشد. افرادی که دچار سستی عضلات کف لگن هستند می‌توانند از جوشیده سماق استفاده کنند. دانه سماق همچنین مانع ریختن صفرا به اعضای بدن می‌شود. ریشه بسیاری از بیماری‌های بدن وارد شدن صفرا به اندام‌ها است. یکی از شایع‌ترین بیماری‌های بدن، التهاب روده و زخم آن است که ناشی از وارد شدن صفرا به روده است. به همین دلیل مصرف سماق به افرادی که مزاج گرمی داشته و از صفرای زیاد و التهاب زخم‌های روده رنج می‌برند، توصیه می‌شود.
سماق همچنین برای برخی از ورم‌های حاد مفید است. مصرف عصاره و خمیر سماق به صورت موضعی در محل ورم کرده می‌تواند از داغ شدن و تورم بیشتر جلوگیری کند. همچنین سماق مانع افزایش بیش از حد صفرا و حرارت ناشی از هضم گوشت قرمز می‌شود.
مضرات مصرف دانه سماق
مصرف سماق تازه می‌تواند افراد را مسموم کند. بنابراین تنها استفاده از سماق خشک توصیه می‌شود. سماق طبع سرد دارد و استفاده زیاد آن برای افرادی که دارای مزاج سرد هستند مناسب نیست. همچنین زنان باردار بهتر است از سماق استفاده نکنند زیرا کاهش‌دهنده فشار و قند خون است. زیاده‌روی در مصرف سماق با داروهای فشارخون، دیابت و چربی تداخل دارویی ایجاد کرده و باعث اختلال و افت ناگهانی آن‌ها می‌شود. همچنین گونه‌های زینتی سماق خوراکی نبوده و به دلیل سمی بودن، باعث خارش بدن می‌شوند.
پرورش و کشت درخت سماق
سماق درختچه‌ای کوهستانی است و از خانواده بِری‌های قرمز به شمار می‌رود. سماق انواع سمی و معمولی دارد. سماق سمی رنگ سفید یا خاکستری داشته و از شاخه‌ها آویزان است. اما سماق معمولی، قرمز پررنگ بوده و به شاخه‌های عمودی چسبیده است. برخی گونه‌های سماق تهاجمی است و گیاهان دیگر را نابود می‌کند.
انواع سماق برای کشت
در این قسمت به بررسی انواع سماق، ویژگی‌ها و خواص آن‌ها خواهیم پرداخت.
سابق بدون کرک
این درختچه‌های کوچک با ارتفاع حداکثر شش متر با برگ‌های قرمزرنگ هستند. میوه‌های این درختچه مخروطی شکل و قرمز مخملی است که در تابستان ظاهر می‌شوند. این میوه‌ها تا اواخر پاییز روی شاخه‌های بدون برگ باقی می‌مانند. این درخت به آفتاب کامل نیاز دارد و آبیاری آن باید به طور منظم صورت بگیرد. خاستگاه اصلی این گیاه آمریکا است.
سماق زینتی
این سماق به منظور جلوگیری از فرسایش خاک، زیباسازی فضای سبز و مصارف دارویی کشت می‌شود. در صورت مصرف این سماق به عنوان خوراکی، مسمومیت و اختلالات گوارشی ایجاد می‌شود. همچنین مصرف این نوع سماق می‌تواند باعث ایجاد واکنش‌های آلرژیک شود. از علائم این حساسیت‌ها می‌توان به سرفه، آبریزش بینی، گلو درد و... اشاره کرد.
شرایط پرورش سماق
سماق آب‌وهوای گرم و خشک را می‌پسندد و گیاهی نوردوست است. سماق به آفات و امراض مقاوم بوده و اگر در اثر کم آبی خشک شود می‌تواند با مقدار کمی رطوبت پاجوش زده و دوباره رشد کند. این درختچه در مناطقی که صفر تا 350 میلی‌لیتر بارندگی سالیانه داشته باشند به خوبی رشد می‌کند. همچنین سماق در خاک‌های کمی اسیدی یا خنثی بهتر از خاک‌های دیگر رشد می‌کند. توجه داشته باید که خاک باید زهکشی خوبی داشته باشد.
کاشت بذر سماق
ابتدا بذرها را در یک ظرف قرار دهید و روی آن‌ها آب جوش بریزید. تا زمانی که آب کاملاً خنک شود اجازه دهید سماق‌ها در آب بماند. سماق‌ها را داخل یک دستمال قرار دهید تا خشک شوند. سپس سماق‌ها را در یک ظرف بدون سوراخ و حاوی پیت ماس و پرلیت بگذارید و سه تا چهار ماه در یخچال قرار دهید. بعد از این مدت دانه‌ها را از یخچال خارج کرده و آن‌ها را به کاغذ سنباده بمالید تا پوسته بذر نازک شود. سپس دانه‌های سماق را در عمق یک‌ونیم سانتی‌متری در مخلوط پیت ماس و پرلیت بکارید.
برای کاشت بذرها از گلدان‌های هشت تا 10 سانتی‌متری دارای سوراخ استفاده کنید. دانه‌های سماق را در فاصله سه سانتی‌متری یکدیگر قرار دهید. روی گلدان پلاستیک بکشید تا رطوبت خاک حفظ شود. دمای مناسب برای جوانه زنی بذر سماق 18 تا 21 درجه سانتی‌گراد است. گلدان‌ها را در معرض نور مستقیم خورشید قرار دهید. زمانی‌که مخلوط پیت ماس و پرلیت درحال خشک شدن بود، به دانه‌ها آب دهید و آن‌ها را مرطوب کنید. پس از جوانه زنی سماق پلاستیک را بردارید. جوانه زنی بذر سماق معمولاً دو تا چهار هفته طول می‌کشد. زمانی‌که اندازه نهال‌ها به هشت تا 10 سانتی‌متر رسید، آن‌ها را به گلدان‌های جداگانه حاوی خاک گلدان و دارای زهکشی مناسب منتقل کنید. بهترین زمان برای انتقال نهال‌ها اواسط پاییز است. نهال‌ها را در اواسط پائیز به زمین منتقل کنید. گیاه سماق به کوددهی نیاز ندارد.
خرید دانه سماق
با توجه به فواید بسیار زیاد این محصول، می‌توانید برای خرید اینترنتی دانه سماق در تهران به بازار آنلاین به‌روز رسان مراجعه کنید. به‌روز رسان امکان مشاهده قیمت دانه سماق و انواع مختلف آن را برای مشتریان فراهم کرده است. برای خرید کافیست سفارش خود را ثبت کرده و آن را در کمترین زمان ممکن از فروشندگان معتبر دریافت کنید.
طرز تهیه پودر سماق در منزل
موارد استفاده از چاشنی دانه سماق برای غذا بسیار زیاد و متنوع است. پودر دانه سماق برای بهتر کردن طعم کباب و کتلت نیز استفاده می‌شود. برای تهیه پودر سماق در منزل، مواد اولیه خاصی لازم نیست. در این بخش از مقاله طرز تهیه پودر سماق را با یکدیگر مرور می‌کنیم.
برای این منظور گیاه سماق را که به صورت تازه تهیه کرده‌اید کاملاً خشک کنید. سپس دانه‌های خشک شده سماق را از آن جدا کرده و داخل ظرف بریزید. در این مرحله باید سماق‌ها را بشویید. برای شستشوی سماق نباید آن‌ها را داخل آب بریزید چون در این حالت ترشی سماق از بین می‌رود. برای شستشو باید خوشه‌های سماق را داخل یک آبکش با منافذ کوچک ریخته و زیر شیر آب حرکت دهید تا غبار روی آن شسته شود. پس از شستن سماق‌ها آن‌ها را روی یک پارچه تمیز پهن کنید تا خشک شوند. دانه‌های خشک شده سماق را داخل آسیاب ریخته و اجازه دهید تا کاملاً پودر شوند. در هنگام آسیاب دانه سماق، دانه‌های سیاهی نیز داخل آن دیده می‌شود. برای جدا کردن این دانه‌های سیاه از یک صافی درشت استفاده کرده و سماق را الک کنید. سماق شما آماده است و ماندگاری بسیار بالایی دارد.
طرز تهیه دمنوش دانه سماق برای کبد چرب
سماق کاربردهای فراوانی به صورت پودر و دمنوش دارد. این چاشنی خواص بی‌نظیری برای از بین بردن چربی کبد و اندام‌های دیگر بدن دارد. در این بخش از مقاله طرز تهیه دمنوش را با یکدیگر مرور می‌کنیم.
مواد لازم
سماق طبیعی بدون رنگ: شش قاشق غذاخوری
آب جوش: یک‌ونیم لیوان
نبات: به میزان کافی
روش تهیه
پودر سماق الک شده را در آب جوش ریخته و داخل قوری روی سماور دم کنید. اگر تمایل دارید که نوشیدنی شما شیرین باشد، از ابتدا کمی نبات خرد شده را به آن اضافه کنید تا طعم ترش سماق خنثی شود. در مرحله بعد نوشیدنی را کنار گذاشته تا ته نشین شود. سپس با کمک صافی، این نوشیدنی را در فنجان مناسب ریخته و میل کنید.