سیاه دانه از گیاهان بومی جنوب غرب آسیا بوده و در دسته آلاله‌ها قرار می‌گیرد. تعداد گلبرگ‌‌های این گیاه به پنج الی هشت عدد رسیده و دانه‌های سیاه رنگی که در وسط گلها قرار گرفته است، مصارف دارویی دارد. در طب سنتی از این دانه‌های ارزشمند برای تهیه انواع محصولات دارویی همچون عصاره، روغن، دانه و... استفاده می‌شود. این دانه‌های سیاه طعم تلخی داشته و به‌عنوان ادویه در تهیه انواع نان، خوراک و شیرینی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ادامه چندین مورد از بارزترین خواص سیاه دانه را معرفی کرده و نحوه مصرف این دانه‌ی دارویی را شرح خواهیم داد.
هرآنچه که باید درباره سیاه دانه بدانید.
سیاه دانه با نام‌های دیگری همچون سیاه‌تخمه، شنیز، کمون هندی و ... نیز شناخته شده و در مناطق عرب‌نشین به «حبه‌الخضرا» نیز مشهور است. این دانه‌های سیاه بیشتر در شهرهای اراک و اصفهان کشت می‌شود و به‌صورت یک‌ساله می‌روید. این گیاه علفی، ساقه‌ای منشعب به طول 61 الی 71 سانتی‌متری دارد. همچنین این گیاه نیاز به تابش نور طولانی مدت داشته و به‌همین دلیل بهترین زمان کاشت آن اسفند ماه خواهد بود. گل‌های این گیاه از هفته پایانی فروردین تا اوایل خرداد در مناطق گرم و اردیبهشت تا تیر ماه در مناطق سرد شکوفا می‌شود.
به‌صورت کلی بهترین آب‌وهوا برای کاشت سیاه دانه، مناطق سرد و معتدل بوده و قدرت سازگاری بالایی دارد. این گیاه نسبت‌به کمبود آهن و مواد مغذی خاک حساس بوده و شوری و گرما را نیز تحمل نمی‌کند. همچنین این گیاه دارویی نیاز به آبیاری زیاد نداشته و در‌صورت کاشت در خاک‌های سبک، تنها به دوره آبیاری چهار روزه احتیاج دارد. از آفات این گیاه نیز می‌توان به انگل سس اشاره کرده که در صورت حمله به گیاه، ارتفاع آن به شدت کاهش یافته و اندازه برگ‌های نیز بسیار کوچک خواهد شد. به‌همین دلیل برای تهیه این گیاه به‌صورت غیرارگانیک از کودهای شیمیایی استفاده می‌شود.
دانه‌های سیاه این گیاه، با زرد شدن کپسول میانی گل قابل برداشت خواهد بود. البته بهتر است بدانید که برای تولید سیاه دانه به‌صورت انبوه، ابتدا گیاه از ریشه کنده شده و پس از خشک شدن، به وسیله خرمن‌کوب، دانه‌ها از درون کپسول جدا می‌شود. از سیاه دانه انواع محصولات درمانی همچون روغن، عصاره و ادویه و ... تهیه شده و متخصصان طب سنتی مصرف آن‌ها را برای درمان انواع بیماری‌ها توصیه می‌کنند. از خواص دارویی این محصول می‌توان به درمان سرطان‌های پوستی، تنظیم دوره قاعدگی، افزایش شیر مادران و تسریع روند لاغری اشاره کرد.
ارزش غذایی سیاه دانه
سیاه دانه از مغذی‌ترین دانه‌های گیاهی به‌شمار می‌رود. از ترکیبات سیاه دانه می‌توان به انواع اسیدهای آمینه، کربوهیدرات‌ها، روغن‌های محلول و غیرمحلول، فیبر، کلسیم، آهن، سدیم، ویتامین‌ها C، B و A اشاره کرد. همچنین طبع سیاه دانه، گرم و خشک شناسایی شده و برای مصرف افراد سردمزاج بسیار مناسب خواهد بود. به‌صورت کلی در هر 100 گرم سیاه دانه، مواد مغذی زیر وجود دارد.
- کالری: 345 کیلوکاری
- چربی: 15 گرم
- کربوهیدارت: 52 گرم
- پروتئین: 16 گرم
- فیبر: 40 گرم
جالب است بدانید در این گیاه سه ترکیب معجزه‌آسای کینون، تیمویدروکینون و تیمول به صورت فراوان وجود دارد. این ویژگی سبب شده تا خاصیت ضدقارچی، آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی این داروی گیاهی دوچندان شود.
خواص سیاه دانه در طب سنتی
از هزاران سال پیش مردم کشورها‌ی مصر باستان، یونان، خاورمیانه و آفریقا از خواص سیاه دانه برای درمان انواع بیماری‌ها بهره می‌بردند. در ادامه به بیان خواص دارویی این دانه‌های مغذی خواهیم پرداخت.
بهبود عملکرد سیستم تنفسی
تحقیقات دارویی نشان داده است که مصرف سیاه دانه در بیماران مبتلا به آسم، علایم این بیماری را کاهش داده و استنشاق عصاره آن نیز گرفتگی دستگاه تنفسی را درمان می‌کند.
کاهش‌دهند‌ه فشار خون بالا
آنتی‌اکسیدهای موجود در سیاه دانه موجب گشاد شدن رگ‌های بدن شده و به‌همین دلیل فشار خون کاهش پیدا می‌کند. توصیه می‌شود برای بهره‌مندی هرچه بیشتر از این خاصیت، 5/2 میلی‌لیتر روغن سیاه دانه را به صورت روزانه و در دو نوبت مصرف کنید. این کار را برای هشت هفته ادامه دهید تا فشار خون بالا به طور چشمگیری کنترل شود. توجه داشته باشید که توصیه می‌شود افرادی که فشار خون پائین دارند، از مصرف روزانه سیاه دانه جدا خودداری کنند.
کنترل سطح قند خون
امروزه مکمل‌های سیاه دانه در قالب کپسول تولید و به بازار عرضه می‌شود. با مصرف این مکمل‌ها به‌صورت ناشتا، قند خون کنترل شده و عوارض جانبی قند خون بالا همچون دیر خوب شدن زخم‌ها، آسیب‌های عصبی و کاهش بینایی درمان می‌شود. مصرف سیاه دانه برای کاهش سطح قند خون بیماران مبتلا به دیابت نیز بسیار مؤثر خواهد بود.
افزایش قوای جنسی
مصرف روغن سیاه دانه به مدت دو ماه، قوای جنسی را افزایش داده و ناباروری در مردان را درمان می‌کند.
کنترل میزان کلسترول خون
مصرف گونه خوراکی سیاه دانه، سطح کلسترول مضر خون را کاهش می‌دهد. برای این منظور یک گرم از این دانه‌های سیاه را در دو نوبت و به صورت روزانه مصرف کنید. این دستورالعمل را به مدت چهار هفته ادامه دهید تا کلسترول خون کاهش پیدا کند.
پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های معدوی
از دیرباز این دانه‌های سیاه برای درمان گرفتگی و درد معده تجویز شده و استفاده از روغن سیاه دانه از بروز زخم معده جلوگیری کرده و نفخ شکمی را کاهش می‌دهد.
کاهش واکنش‌های آلرژیک
استنشاق عصاره سیاه دانه علائم آلرژی‌های فصلی همچون خارش بینی، احتقان، آبریزش بینی و عطسه را به کمک خاصیت ضدآلرژیک خود کاهش می‌دهد.
کاهش ترشحات غدد تیروئید
مصرف سیاه دانه آسیاب شده میزان هورمون‌های تحریک کننده غدد تیروئید را کاهش داده و به‌این‌ترتیب شاخص توده بدنی و وزن مبتلایان به اختلالات تیروئید را نیز کاهش می‌دهد.
بهبود عملکرد مغز
سیاه دانه خاصیت ضدالتهابی داشته و مصرف آن به کاهش التهابات مغز کمک شایانی می‌کند. همچنین مصرف این دانه‌های سیاه به‌دلیل دارا بودن اسیدهای چرب غیراشباع، از سیستم عصبی در مقابل اختلالات و بیماری‌های مغزی همچون آلزایمر، افسردگی، صرع و ... محافظت می‌کند.
بهبود عملکرد دستگاه گوارشی
عصاره سیاه دانه به درمان سوءهاضمه، اسهال، کمبود اشتها، دردهای ناشی از یائسگی و ... کمک شایانی می‌کند.
درمان هپاتیت C
چنانچه از روغن سیاه دانه به میزان اندک استفاده شود، میزان ویروس هپاتیت C در بدن کاهش یافته و علائم این بیماری نیز بهبود می‌یابد. برای این منظور توصیه می‌شود بیماران مبتلا به هپاتیت C، حدود 450 میلی‌گرم روغن این دانه‌های گیاهی را سه بار در روز و به مدت سه ماه مصرف کرده و علاوه بر درمان این بیماری سطح پروتئین خود را نیز افزایش دهند.
بهبود بیماری ورم مفاصل
آرتریت روماتوئید از انواع بیماری‌های التهابی است که با مصرف کپسول‌های روغن سیاه دانه درمان می‌شود. آنتی‌اکسیدان‌های موجود در این دانه‌های سیاه موجب کاهش علائم آرتروز شده و حساسیت بالا به پروتئین واکنش‌پذیر C را نیز کاهش می‌دهد.
درمان گلودرد
مصرف سیاه دانه به همراه انواع دیگر داروهای گیاهی، گلودرد را کاهش داده و تورم لوز‌ه‌ها را از بین می‌برد.
کاهش خطر ابتلا به انواع سرطان
آنتی‌اکسیدان‌ها به عنوان مؤثرترین مواد مغذی برای از بین بردن رادیکال‌های آزاد بدن شناخته می‌شوند. این ماده با ارزش در سیاه دانه به‌وفور وجود دارد. این دانه‌های گیاهی به‌صورت ویژه دارای ترکیب فعالی به نام تیموکینون نیز بوده که مرگ سلول‌های سرطانی را میسر می‌کند.
بهبود علائم سرگیجه و درد گوش
مصرف ترکیب سیاه دانه و عسل به صورت ناشتا سبب درمان سرگیجه و دردگوش خواهد شد. برای درمان هرچه بهتر این عارضه توصیه می‌شود مصرف این ترکیب را برای 11 روز ادامه دهید.
بهبود بیماری‌های کبدی
مصرف روغن سیاه دانه به همراه گیاه صبر زرد و عسل به درمان ناراحتی‌های کبدی کمک شایانی خواهد کرد. برای این منظور به‌مدت هفت روز، یک قاشق مرباخوری از این ترکیب را به صورت ناشتا میل کنید.
تسریع در کاهش وزن
مصرف سیاه دانه برای لاغری نیز بسیار مفید بوده و سرعت کاهش وزن را دوچندان می‌کند. این دانه‌های گیاهی با دارا بودن مواد مغذی همچون انواع ویتامین، اسیدهای چرب و آنتی‌اکسیدان موجب افزایش سلامت بدن در رژیم غذایی لاغری نیز می‌شود. فیبر فراوان این دانه‌های سیاه به دفع بهتر سموم بدن کمک کرده و احساس سیری طولانی مدتی را برای شخص به‌همراه می‌آورد. از دیگر خواص سیاه دانه برای لاغری می‌توان به کاهش چربی دور شکم نیز اشاره کرد. مصرف این دانه‌های گیاهی از بروز نفخ شکمی جلوگیری کرده و کلسترول خون را نیز کاهش می‌دهد.
تقویت قوای بینایی
ویتامین‌ها و مواد معدنی موجود در سیاه دانه به سلامت چشمان نیز کمک شایانی خواهد کرد. شما می‌توانید از این دانه‌های مفید به دو صورت خوراکی و ضماد استفاده کرده و بینایی خود را تقویت کنید. برای این منظور کافی است یک قاشق چای‌خوری پودر دانه‌های سیاه را به همراه یک قاشق عسل ترکیب کرده و سپس آن را درون یک لیوان آب حل کنید. مالیدن روغن سیاه اطراف پیشانی نیز بسیار مفید خواهد بود. برای این منظور نوک انگشتان خود را به روغن سیاه دانه آغشته کرده و سپس به آرامی ناحیه گیجگاهی تا استخوان حدقه را ماساژ دهید. توجه داشته باشید که باید از تماس روغن سیاه دانه به پلک‌ها و مژه‌ها خودداری کنید.
بهبود سلامت موها
ترکیب روغن سیاه دانه، حنا و روغن سوسن می‌تواند به درمان ریزش مو و تقویت ریشه آن کمک شایانی کند. برای این منظور ترکیب گفته شده را تهیه کرده و به مدت یک الی دو ساعت بر روی سر خود قرار دهید و سپس آن را با آب ولرم بشویید. مصرف این روغن گیاهی به‌تنهایی نیز برای درمان شوره سر مفید خواهد بود. خوردن این دانه‌های سیاه به همراه عسل نیز موجب تقویت ریشه موها خواهد شد.
از دیگر فواید سیاه دانه برای سلامت بدن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
- درمان برونشیت
- درمان علائم آنفولانزا و احتقان
- تقویت سیستم ایمنی بدن
- جلوگیری از بارداری
- تنظیم دوره قاعدگی
- افزایش شیر مادران
- تسکین سردرد
مضرات سیاه دانه
در طب سنتی بیان شده است که مصرف بیش از 21 عدد سیاه دانه در روز، خطرآفرین بوده و عوارض جانبی جبران‌ناپذیری به همراه دارد. مصرف روغن و عصاره این گیاه دارویی نیز به مقدار کم و در کوتاه مدت بی‌خطر است اما مصرف بیش از اندازه این محصولات نیز عوراض جدی به همراه خواهد داشت. همچنین مصرف سیاه دانه به همراه برخی از داروها تداخل دارویی ایجاد کرده و توصیه نمی‌شود. در ادامه بیان خواهیم کرد که چه کسانی نباید سیاه دانه بخورند.
- در صورت قرار گرفتن موضعی سیاه دانه به‌مدت طولانی بر روی پوست، واکنش آلرژیک مشاهده خواهد شد.
- مصرف سیاه دانه در بارداری توصیه نمی‌شود زیرا موجب توقف یا کاهش سرعت انقضابات رحم خواهد شد. به‌این‌ترتیب خطر سقط جنین افزایش پیدا می‌کند.
- بهتر است پیش از مصرف سیاه دانه برای کودکان با پزشک معالج مشورت کنید.
- مصرف مکرر سیاه دانه فشار خون را کاهش داده و برای کنترل فشار خون در افراد مبتلا به فشار خون بالا توصیه می‌شود. همچنین کاهش شدید فشار خون در افرادی که فشار خون پائین دارند، خطرات فراوانی همچون کاهش میزان اکسیژن‌رسانی خون داشته و عملکرد مغز و قلب را مختل می‌کند. استفاده از سیاه دانه در این افراد منجر به تشنج، سردرد و تهوع خواهد شد.
- مصرف سیاه دانه به هنگام شیمی‌درمانی موجب خنثی شدن اثرات داروها شده و در‌این‌صورت باید قبل از مصرف با پزشک معالج مشورت کنید.
- در اثر مجاورت هوا با دانه‌های سیاه دانه آسیاب شده، مواد سمی تولید می‌شود که برای بدن بسیار مضر خواهد بود. توصیه می‌شود بلافاصله پس از آسیاب کردن، آن را با عسل ترکیب کرده و سپس مصرف کنید.
- توصیه می‌شود دو هفته پیش از انجام عمل جراحی مصرف سیاه دانه را متوقف کنید. این داروی گیاهی میزان انعقاد خون را کاهش خواهد داد.
- در صورت مصرف داروهای خواب‌آور، استفاده خوراکی از سیاه دانه را متوقف کنید.
نحوه مصرف سیاه دانه
سیاه دانه طعم تلخی داشته و برای انواع مصارف آشپزی و شیرینی‌پزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ادامه نحوه کاربرد این دانه‌های دارویی را شرح خواهیم داد.
نحوه تهیه دمنوش سیاه دانه
برای تهیه این دمنوش آرامبخش می‌توانید یک قاشق مرباخوری از این دانه‌های سیاه را درون قوری ریخته و سپس یک لیوان آب جوش با دمای 80 الی 100 درجه سانتی‌گراد را بر روی آن بریزید. پس از گذشت 20 دقیقه دمنوش آماده مصرف خواهد بود. توصیه می‌شود برای شیرین کردن این دمنوش از یک قاشق مرباخوری عسل طبیعی استفاده کنید.
نحوه مصرف سیاه دانه با عسل
برای تهیه این معجون مقوی ابتدا یک قاشق غذاخوری سیاه دانه را آسیاب کرده و سپس به 500 گرم عسل طبیعی اضافه کنید. آسیاب کردن این دانه‌های مغذی، تأثیر درمانی آن را دوچندان می‌کند. توجه داشته باشید که پودر سیاه دانه باید بلافاصله پس از آسیاب شدن درون عسل قرار بگیرد، زیرا در صورت تماس با هوا مواد مغذی آن کاهش یافته و ماده خطرناکی در آن تولید می‌شود.
طرز تهیه املت یونانی با سیاه دانه
یکی از بهترین روش‌ها برای اضافه کردن سیاه دانه به رژیم غذایی، تهیه و مصرف املت یونانی خواهد بود. برای تهیه این خوراک مغذی ابتدا یک عدد گوجه‌فرنگی، یک حبه سیر را درون روغن زیتون تفت داده و سپس یک تخم‌مرغ را به آن اضافه کنید. در پایان پنیر فتای رنده شده را به‌همراه سیاه دانه و فلفل بر روی املت بپاشید. استفاده از این املت در وعده صبحانه خواص درمانی فراوانی به همراه خواهد داشت.
نحوه مصرف سیاه دانه برای افزایش انرژی روزانه
اضافه کردن روغن سیاه دانه به چای صبحگاهی، انرژی روزانه مورد نیاز بدن را تأمین کرده و خستگی را درمان می‌کند. برای تهیه این چای چند قطره روغن سیاه، چند پر نعنا و مقداری عسل را به چای اضافه کرده و میل کنید.
نحوه مصرف سیاه دانه برای افزایش سلامت پوست
استفاده موضعی از این دانه‌های سیاه منافذ پوست را پاکسازی کرده و جوش‌های چرکی را درمان می‌کند. برای تهیه ماسک پاکسازی ابتدا روغن کنجد را به همراه پودر سیاه دانه ترکیب کرده و به صورت لایه‌ای نازک بر روی پوست خود قرار دهید. توجه داشته باشید که از این ماسک نباید برای طولانی مدت استفاده کنید. برای درمان جوش‌های چرکی نیز ابتدا این دانه‌های گیاهی را آسیاب کرده و سپس درون مقداری سرکه ریخته و به‌خوبی هم بزنید. پس از آنکه خمیر یکدستی به‌دست آمد، آن را روی پوست قرار دهید.
نحوه مصرف سیاه دانه برای تسکین دردهای روماتیسم
با ماساژ دادن روغن گرم‌شده این دانه‌های سیاه بر روی مفاصل، دردهای روماتیسمی بهبود خواهند یافت. توصیه می‌شود این روغن را پیش‌از خواب استفاده کرده و پس از ماساژ دادن یک تکه پارچه پشمی را به دور آن نواحی بپیچید.
از دیگر موارد مناسب برای گنجاندن این دانه‌های سیاه در رژیم غذایی می‌توان به تهیه خوراک‌های زیر اشاره کرد:
- آغشته کردن نان تست به روغن سیاه دانه پیش از تست کردن
- پاشیدن سیاه دانه روی نان، بیسکوئیت و شیرینی
- اضافه کردن سیاه دانه به سوپ و دیگر خوراک‌ها
- مخلوط کردن سیاه دانه با دیگر دانه‌های معطر برای چاشنی سالاد
- تهیه حلوا ماجون جنوبی با سیاه دانه ( پودر این دانه‌های سیاه با کنجد آسیاب شده ترکیب شده و تفت داده می‌شود.)
خرید اینترنتی سیاه دانه در تهران
بازار آنلاین به روز مارت امکان خرید انواع ادویه‌جات و گیاهان دارویی را برای مشتریان فراهم کرده است. شما می‌توانید با مراجعه به سایت به روز مارت، ضمن مشاهده قیمت سیاه دانه، انواع برندهای موجود در بازار را با یکدیگر مقایسه کرده و سپس نسبت‌به ثبت خرید خود اقدام کنید. با خرید سیاه دانه از سامانه به روز مارت می‌توانید محصول مرغوب و باکیفیت خود را، درب منزل و به صورت کاملا بهداشتی دریافت کنید.