گیاهان دارویی گیاهانی هستند که مصرف آن‌ها به صورت دمنوش، عصاره، عرقیجات یا ادویه می‌تواند به روند درمان بیماری کمک کند و یا به طور بسیار موثر مشکلات جسمی و روحی را رفع کند. اما تفاوت گیاهان دارویی با دیگر گیاهان چیست؟ در ادامه کمی از تاثیرات گیاهان دارویی، خواص آن‌ها و تفاوت‌شان با دیگر گیاهان صحبت می‌کنیم.
گیاهان دارویی
آیا به این فکر کرده‌اید که تفاوت گل لاله با آویشن کوهی در چیست؟ چرا آویشن کوهی دارای خواص درمانی بی‌شماری است اما گل لاله اینطور نیست؟ برای شناخت بهتر سیستم شیمیایی گیاهان دارویی، مواردی را بیان می‌کنیم. تمام انواع گیاهان اعم از گیاهان دارویی و غیردارویی، ترکیباتی تولید می‌کنند که به آن‌ها ترکیبات اصلی گفته می‌شود. کربوهیدرات، اسیدنوکلوئیک، چربی و پروتئین‌ها از این دسته ترکیبات هستند. ترکیبات اصلی حاصل متابولیسم‌های اولیه مانند تنفس و فتوسنتز بوده و حضور آن‌ها در تمام گیاهان ضروری است. اما در ادامه‌ی راه متابولیسم‌های ثانویه نیز در برخی گیاهان از جمله گیاهان دارویی انجام می‌شوند. در واقع متابولیت ثانویه از ایجاد تغییرات در متابولیت اولیه حاصل می‌شود. متابولیت‌های ثانویه برای بقای سلول ضروری نیستند اما در شرایط خاص شروع به تولید شدن می‌کنند. شرایط خاص مانند تنش‌های دمایی، رطوبتی و غذایی. گاهی حتی متابولیت‌های ثانویه برای مبارزه با برخی آفات تولید می‌شوند. همین مسئله گیاهان دارویی را از دیگر گیاهان جدا می‌کند؛ توان تولید متابولیت ثانویه و در نتیجه توان بقاء در شرایط حداکثری. این متابولیت‌های ثانویه در واقع همان مواد موثره گیاهان دارویی هستند.
خواص گیاهان دارویی
حتما مطالب بسیاری در مورد کاربرد گیاهان دارویی مطالعه کرده‌اید. تعداد بی‌شماری تیتر که خبر از معجزه‌گر بودن گیاه مورد نظر می‌دهند. حقیقت این است که در مورد بسیاری از خواص نام‌برده شده برای گیاهان دارویی اغراق زیادی صورت می‌گیرد. این گیاهان باید در زمان درست و تنها به عنوان کمک کننده روند بهبود استفاده شوند. البته در برخی مشکلات مانند دردهای گوارشی یا سردردها در مرحله اول می‌توان از گیاه دارویی کمک گرفت. در بخش بعدی راهنمایی کلی از انواع خواص و دسته‌نبدی گیاهان دارویی ارائه می‌کنیم تا برای تهیه یا جمع آوری اطلاعات در این زمینه راحت‌تر اقدام کنید.
انواع گیاهان دارویی
گیاهان دارویی به دلیل متابولیسم ثانویه که در بخش قبلی گفته شد، می‌توانند در طیف وسیعی از انواع اقلیم و جغرافیا رشد کنند. بنابراین گاهی دسته بندی آن‌ها را بر اساس محل رویش یا زمان رویش انجام می‌دهند. برای مثال گیاهان دارویی بهاری که به نور بیشتری نیاز دارند تا گیاهان دارویی بیابانی که به تنش‌های خشکی بسیار مقاوم هستند.
دسته بندی بر اساس نور
نور یکی از مهم‌ترین فاکتورها در سیستم رشد گیاه است. میزان فتوسنتز، دمای محیط و شادابی گیاه با نور دریافتی ارتباط دارد. بنابراین گیاهان دارویی را بر اساس میزان نور مورد نیاز آن‌ها دسته بندی می‌کنند.
گیاهان دارویی جنگلی
این نوع دسته بندی براساس میزان نور مورد نیاز انجام شده است. گیاهان دارویی جنگلی گیاهانی هستند که نیاز به نور کم دارند. مانند سنبل الطیب، گل راعی، ترخون
گیاهان دارویی بیابانی
این گیاهان دارویی به نور بسیار نیاز دارند تا موادموثره کافی تولید کنند. مانند آویشن، بادرنجبویه، کاکوتی
بر اساس رطوبت
برخی گیاهان دارویی در شرایط کم‌آبی عملکرد بهتری از خود نشان می‌دهند. برخی از آن‌ها نیز در صورت کمبود آب، متابولیسم ثانویه را انجام نمی‌دهند.
گیاهان دارویی مقاوم به خشکی
خارشتر، بارهنگ، شیرین بیان، بومادران، آویشن
گیاهان دارویی نیازمند رطوبت
کاسنی، شبدرزرد، ختمی، نعناع، مریم گلی، رزماری
براساس عادت رشدی
نه تنها گیاهان دارویی بلکه تمام گیاهان بر اساس عادت رشدی دسته بندی می‌شوند. این نوع دسته بندی در شناخت خواص گیاه بسیار کمک کننده است. طبقات این دسته بندی شامل علفی، بوته‌ای، درختچه‌ای، درختی، پرچین
براساس اندام قابل استفاده
گیاهان دارویی نه تنها برگ مفید دارند بلکه تمام اجزاء آن‌ها قابل استفاده است؛ ریشه، ساقه، برگ، اجزاء گل، دانه. در برخی گیاهان تنها یکی از این اجزا و در برخی تمام آن‌ها قابل استفاده هستند. در گذشته و در طب سنتی بیشتر از این دسته بندی استفاده می‌شده است. روستاییانی که از این گیاهان دارویی استفاده می‌کردند به دلیل اینکه سواد آکادمیک نداشتند این دسته بندی را به سرعت می‌آموختند.
شاخه
آویشن، اسطوخودوس، بادرنجبویه
برگ
به لیمو، نعناع، ریحان، سدر، شوید
گل
سرخارگل، بابونه، زعفران، گل محمدی، گلرنگ، شاهدانه
میوه
عناب، بنه، زرشک، زیره، ماری تیغال، شاهدانه، عروسک پشت پرده
اندام زیرزمینی
سنبل الطیب، ثعلب، شیرین بیان، چوبک، زنجبیل، زردچوبه
ترشحات
خشخاش، باریجه، سقز، شکرتیغال، ترنجبین، کتیرا، کندر
براساس کاربرد
گیاهان دارویی را تنها به صورت دمنوش استفاده نمی‌کنیم. گاهی از آن‌ها در انواع غذا یا در آروماتراپی نیز بهره می‌بریم. بر این اساس گیاهان دارویی به سه دسته تقسیم می‌شوند. برخی گیاهان مانند نعناع، آویشن و گشنیز در هر سه دسته قرار می‌گیرند
- ادویه‌ای
- عطری
- دارویی
بر اساس اثرات دارویی
گیاهان قابض
دارای ترکیباتی تاننی که باعث تشکیل رسوب و لخته می‌شوند و با گرفتن آب بافت اثر ضدتوموری برجای می‌گذارند. مثل گل راعی، مریم گلی، آویشن، دم‌شیر، پوست بلوط و بید.
ضد التهاب
از این نوع گیاهان دارویی برای درمان زخم‌ها و کوفتگی‌ها و بازسازی بافت آسیب دیده و کاهش ورم. مانند بابونه، اکلیل کوهی، گل نرگس و خزه‌ها (ضدتورم) و رزماری (ضدرماتیسم).
ضدنفخ
جلوگیری از رشد باکتری‌های ایجاد کننده تخمیر در سیستم گوارش که باعث ایجاد اسپاسم می‌شود. مانند رازیانه، بابونه، نعناع، زیره، آنیسون.
معرق
باعث تسهیل عرق می‌شود. مثل شاهتره، باباآدم، دم‌شیر، گل ماهور.
کاهنده تعرق
سنبل الطیب، مریم گلی، شابیزک
مدر
این گیاهان دارویی باعث افزایش دفع ادرار می‌شوند. گزنه، گل راعی، پرسیاوشان.
خلط آور
پنیرک، گل ختمی، بارهنگ
ضدسرفه
به‌دانه، شیرین بیان، پیچک، پنیرک، ختمی، بارهنگ.
مسهل صفرا
زنجبیل، گل قاصدک، کنگر کوهی، بومادران.
ملین و مسهل
سنا، شیرین بیان، گلبرگ گل محمدی.
مقوی قلب
گل انگشتانه، دم‌شیر، زالزالک
ضد آسم
تاتوره، شابیزک.
آرامبخش
سنبل الطیب، گل گاورزبان ایرانی، زعفران، رازک، بادرنجبویه.
ضد تصلب شرایین
سیر، عرق گل سرخ، دارواش.
ضدانگل
سرخس، شاهتره، زبان درقفا.
ضدتومور
پروانش، سرخدار، دارواش.
ضددیابت
چای سبز، هندوانه ابوجهل، سیر، ژینکو، کلپوره.
ضدچربی
شنبلیله، اسفرزه، کنگرفرنگی.
خواص گیاهان دارویی
طبق توضیحاتی که تا این بخش دادیم احتمالا متوجه شدید که خواص گیاهان دارویی را با توجه به موادموثره موجود در آن تشخیص می‌دهد. برای آشنایی با گیاهان دارویی ارزشمند و کمیاب بخش بعدی را مطالعه کنید. خواص گیاهان دارویی در طب سنتی شناخته شده است، سال‌های سال است پزشکان از این داروها برای درمان بیماران خود بهره می‌گیرند. انواع گیاهان دارویی برای لاغری و یا گیاهان دارویی برای درمان کبد چرب در بازار موجود است. بنابراین توصیه می‌شود بدون توجه به توضیحاتی که در زمینه معجزه‌گر بودن این گیاهان نوشته می‌شود، با کیفیت‌ترین محصول را پیدا کنید و به طور اصولی از آن استفاده کنید.
آشنایی با گیاهان دارویی
در هر تیره از طبقه بندی گیاهشناسی معمولا تعدادی از گیاهان دارویی حضور دارند. در این بخش تعدادی از تیره‌های گیاهی که شامل گیاهان دارویی مهم هستند را مرور می‌کنیم و گیاه دارویی شاخص آن را معرفی می‌کنیم. احتمالا نام آن‌ها برای شما آشنا نخواهد بود. اما با یک جستجوی ساده در اینترنت می‌بینید که این گیاهان دارویی همان گیاهانی هستند که احتمالا در محیط زندگی بارها با آن‌ها روبرو شده‌اید.
تیره آلاله
تاج الملوک، شقایق نعمانی، سیاهدانه.
سیاهدانه
سیاهدانه گیاهی علفی و یکساله است. میوه کپسول دارد. اسانس آن عمدتا در بذر آن است. ترکیبات ترپنوئیدی مانند تیموکینون، تیمول، تیموهیدروکینون است. این سه ماده از مهم‌ترین مواد موثره در طب سنتی هستند.
گیاه آقونیطون
از گیاهان دارویی و سمی است. گونه‌های مختلفی از این گیاه در ایران وجود دارد، مانند آقونیطون قفقازی، مازندرانی، ارسبارانی. در ایران به صورت بومی تنها آقونیطون مازندرانی وجود دارد که از ریشه آن برای تولید سموم استفاده می‌شود. این گیاه ترکیبات آلکالوئیدی دارد. گیاهان دارویی دارای این ترکیبات آرامبخش هستند و می‌توانند در درمان رماتیسم، درد، ترک اعتیاد موثر باشند.
چشم قرقاول
هم پیکره رویشی در اندام هوایی و هم ریشه آن دارای مواد موثره هستند. چشم قرقاول دارای ترکیبات گلیکوزیدی قلبی است. گیاهان دارویی دارای این ترکیبات برای درمان بیماری‌های قلبی استفاده می‌شوند.
تیره خشخاش
گیاهان دارویی در این تیره عمدتا یک ساله یا چند ساله علفی هستند و به ندرت خشبی (چوبی) می‌شوند. گرده افشانی در این تیره به کمک حشرات انجام می‌شود. گیاهان دارویی این تیره را با دو کاسبرگ موجود در گل آن‌ها می‌شناسند که با شکوفایی گل می‌ریزد. از نظر شیمایی جزو گیاهان دارویی دارای آلکالوئید هستند. اغلب ماده موثره این تیره در شیرابه‌ی سفید یا شیری رنگ آن‌ها یافت می‌شود.
خشخاش
خشخاش در دسته گیاهان دارویی قرار دارد که علاوه بر خاصیت دارویی ارزش صنعتی و زینتی نیز دارند. خشخاش با 770 گونه در نقاط مختلف جهان می‌روید و 28 گونه از آن در ایران وجود دارد. شهرت زیاد آن برای کشت مواد مخدر است. شیرابه خشخاش سفید رنگ است و آلکالوئیدهای مهم موجود در آن مورفین، پاپاورین، کدئین و نارکوتین نام دارند. بذرهای خشخاش 40 تا 50% روغن دارند که فاقد انواع آلکالوئید بوده و تنها خاصیت غذایی دارد.
مامیران
منشاء این گیاه دارویی آسیا و اروپاست. شیرابه مامیران زرد رنگ است. آلکالوئیدها در پیکره رویشی هستند در نتیجه پیکره رویشی آن مورد مصرف قرار می‌گیرد.
تیره رزاسه یا گلسرخیان
گیاهان دارویی مربوط به این تیره عمدتا در صنایع غذایی کاربرد دارند. گیاهان این تیره انواع علفی، درختچه‌ای و درختی هستند و ارزش زینتی و صنعتی دارند.
پنجه برگ راست
گیاهی علفی چند ساله است که دارای ساقه‌های زیرزمینی با ارزش غذایی است. انرژی کمی تولید می‌کند و طعم آن تلخ است اما سرشار از تانن بوده و از گیاهان دارویی قابض محسوب می‌شود. مواد رنگی این گیاه در صنایع چرم استفاده می‌شود.
گل محمدی
از هیبرید دو نوع رز به وجود آمده است. فرم رشدی آن درختچه بوده و ارزش آن به دلیل اسانس موجود در گلبرگ‌های آن است. از هر یک تن گلبرگ این گیاه حدود یک کیلوگرم اسانس به دست می‌آید. اسانس آن ژرانیول است که یکی از ترکیبات فرار موجود در اسانس‌های گیاهی است. گل محمدی از گیاهان دارویی پرمصرف در میان ایرانیان است؛ از جمله مشکلاتی که اسانس این گیاه به رفع آن کمک می‌کند رماتیسم قلبی، سردرد میگرنی، عفونت‌های ویروسی و سرطان است. گل محمدی در بسیاری از مناطق ایران از جمله مشهد، اردهال کاشان، خراسان جنوبی، کرمان و بخش‌هایی از سیستان پرورش داده می‌شود.
تیره پروانه آسا(باقلاییان) یا حبوبات
این تیره بزرگترین تیره گیاهان دارویی محسوب شده و بیش از 700 جنس و 12000 گونه دارد.
شیرین بیان سا (گالگا)
گیاهی علفی و چندساله است که ماده موثره آن سبب کاهش قند خون می‌شود و در درمان دیابت از آن استفاده می‌شود. متابولیت‌های آن آلکالوئیدی و گوانین است. ماده موثره این گیاه در پیکره رویشی آن تجمع می‌کند.
شیرین بیان
شیرین بیان گیاهی علفی و چند ساله است که ماده موثره آن در ریشه تجمع می یابد. شیرین بیان از گیاهان دارویی مهم در دسته بندی درمان گوارش قرار می‌گیرد. شیره‌ی این گیاه می‌تواند زخم معده و دیگر بیماری‌ها را درمان کند. البته شیرین بیان باعث افزایش فشارخون می‌شود و به افراد دچار نوسانات فشارخون توصیه نمی‌شود. این گیاه 4 واریته معروف دارد؛ اسپانیایی، روسی، ایرانی، آناتولی(ترکیه‌ای).
شنبلیله
این گیاه علفی یکساله تا ارتفاع 60-40 سانتی‌متر رشد می‌کند و آلکالوئید تولیدی آن تریگونلین است. مواد موثره آن دارای اثرات کاهنده قند خون بوده و ضدالتهاب و ملین است.
سنا
از گیاهان دارویی مسهل است و بسیار موثر. سنا گیاهی چند ساله بوده و به صورت خوابیده روی زمین رشد می‌کند و متابولیت آن در میوه و غلاف آن تجمع می‌یابد که عمدتا گلیکوزیدهای آنتراکینونی است. مصرف بیش از اندازه سنا خطرناک است و مواردی از مرگ نیز گزارش شده است.
مصرف گیاهان دارویی
- استفاده از گیاهان دارویی نه به عنوان درمان بلکه به عنوان کمک کننده روند بهبود انجام می‌شود.
- در مصرف هیچ یک از گیاهان دارویی افراط نکنید.
- برای تهیه هر یک از گیاهان دارویی می‌توانید در صفحه‌ی مربوط به آن طرز تهیه روش دم کردن آن را مطالعه کنید تا تاثیر گیاهان دارویی را تجربه کنید.
- چندین گیاه دارویی را بدون تحقیق با یکدیگر مخلوط نکنید. زیرا ممکن است مواد موثره آن‌ها با یکدیگر تداخل داشته باشد و یا برخی خواص تشدید شوند.
خرید گیاهان دارویی
نکات مربوط به سنجش کیفیت گیاهان دارویی را در صفحات مربوط به هر یک ارائه داده‌ایم. برای خرید این محصولات توصیه می‌شود یا از منبعی معتبر خرید انجام دهید و یا به خوبی اطلاعاتی در زمینه ظاهر آن گیاه جمع‌آوری کنید. بسیاری از گیاهان دارویی شباهت‌های ظاهری بسیاری باهم دارند اما خواص دارویی آن‌ها متفاوت است. نکته دوم در زمینه خرید گیاهان دارویی توجه به تازگی آن است. گیاهان دارویی اغلب به صورت خشک شده به فروش می‌رسند اما خاک گرفتگی بیش از حد، وجود ناخالصی، رنگ کدر و خرد شدن بیش از حد آن می‌تواند نشان کهنگی و یا نگهداری غیر اصولی آن باشد. در بازار به روز مارت انواع گیاهان دارویی به صورت خشک برای دمنوش و ادویه و یا به صورت اسانس و عرق ارائه می‌شود. وارد هر غرفه که بشوید می‌توانید توضیحات مربوط به گیاه مورد نظر اعم از خواص، طرز تهیه، نکات مهم خرید آن را مطالعه کنید تا برای خرید بهتر تصمیم بگیرید.
قیمت گیاهان دارویی
گیاهان دارویی با توجه به میزان زمان هزینه به کار رفته برای آن‌ها قیمت گذاری می‌شوند. عوامل زیر سبب بالا رفتن قیمت یک گیاه دارویی می‌شود:
- رویش گیاه در مناطقی با دسترسی سخت
- کوتاه بودن دوره رشد گیاه
- روند کند رشد یک گیاه
- میزان سختی برداشت گیاه
خرید اینترنتی گیاهان دارویی در تهران
بازار به روز مارت با هدف ارائه اصولی محصولات غذایی سلامت محور شروع به کار کرده است. گیاهان دارویی نیز یکی از پایه‌های زندگی سالم و تغذیه سلامت محور است بنابراین این مجموعه در تلاش است با بهترین تولیدکنندگان این محصولات همکاری کند. شما به عنوان خریدار و یا فروشنده می‌توانید وارد بازار آنلاین به روز مارت شوید. اگر تولید کننده گیاه دارویی هستید با تیم ما تماس بگیرید، در صورت عبور از فیلترهای استاندارد این بازار آنلاین می‌توانید محصولات خود را در به روز مارت به فروش برسانید. اگر به عنوان خریدار وارد بازار شده اید تقاضا می‌کنیم به دقت در بخش‌های مختلف و به خصوص غرفه انواع گیاهان دارویی گشت بزنید. خرید اینترنتی گیاهان دارویی یکی از امکاناتی است که به روز مارت آن را فراهم کرده تا بدون نیاز به ورود به عطاری‌های به صورت حضوری، در کنار لیست خرید موادغذایی ماهانه خود از انواع گیاهان دارویی نیز تهیه کرده و لذت ببرید.