زرشک درختچه‌ای همیشه‌سبز و خاردار است که از دیرباز به‌عنوان داروهای گیاهی مورد استفاده قرار می‌گرفت. این درختچه گونه‌های متفاوتی داشته و میوه‌هایی قرمزرنگ و ترش‌مزه دارد. امروزه مصرف این میوه در صنایع دارویی نقش به‌سزائی داشته و همچنین جایگاه ویژه‌ای در سبد خانوار ایرانی پیدا کرده‌است. در ادامه انواع مصارف زرشک را شرح داده و خواص آن را بیان می‌کنیم. در پایان طرز تهیه آب‌زرشک خانگی و زرشک‌پلو با مرغ مجلسی را نیز شرح خواهیم داد.
معرفی گیاه زرشک
درختچه زرشک به‌صورت بومی در جنگل‌های اروپا و آسیا می‌روید. کشور ایران با تولید حدود ۹۵ درصد زرشک دنیا، یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان این محصول به شمار می‌رود. این گیاه در نواحی شمالی ایران، آذربایجان، ارتفاعات البرز، رودبار، جنگل کندوان، خراسان و… می‌روید.
این درختچه دارای برگه‌های متناوبی است که کناره‌های آن به خارهای ریز و نازک منتهی می‌شود. گل‌های این درخت به رنگ زرد روییده و سپس میوه‌هایی به شکل بیضوی و قرمز رنگ را ثمر می‌دهد. به‌صورت کلی قسمت‌های مورد استفاده این درخت شامل میوه، پوست، ریشه، برگ، ساقه و… خواهد بود.
چنانچه تمایل دارید گیاه زرشک را در خانه و به‌صورت ارگانیک پرورش دهید، بهتر است از روش قلمه‌زدن یا کاشت بذر استفاده کنید. بهترین زمان برای کاشت بذرهای این گیاه، فصل بهار یا پائیز خواهد بود. برای کاشت این بذرها ابتدا دانه‌ها را در عمق 2/5 سانتی‌متری خاک قرار داده و روی آن را با مخلوط خاک و شن بپوشانید. بذرها در بهار بعدی به‌صورت کامل روییده و قابل تکثیر خواهند بود. برای قلمه‌زدن نیز باید شاخه‌های دارای ریشه را از گیاه جدا کرده و در محل مناسب دیگری بکارید. توجه داشته باشید که بهترین زمان قلمه‌گیری در فصل پائیز خواهد بود.
انواع زرشک
به‌صورت کلی معروف‌ترین گونه‌های زرشک به شرح زیر است:
زرشک بی‌دانه: این محصول کیفیت بالایی داشته و به‌عنوان محصولات صادراتی کاشته می‌شود.
زرشک زالزالکی: این میوه در ابتدا قرمزرنگ بوده اما رنگ آن پس‌از رسیدن کامل، متمایل به سیاه می‌شود. همچنین این میوه پس از رسیدن دانه‌دار می‌شود.
زرشک جنگلی یا زرافشانی: این گیاه به‌صورت وحشی در جنگل‌های شمالی می‌روید. رنگ این میوه نیز سیاه بوده و از نوع دانه‌دار محسوب می‌شود.
انواع زرشک برحسب مصارف عمومی نیز به شرح زیر است:
زرشک پلویی
استفاده از زرشک خشک به همراه زعفران، به یکی از اجزاء جدا نشدنی سفره‌های ایرانی تبدیل شده‌است. در ادامه انواع این محصول را شرح داده و نحوه فرآوری آن را بیان خواهیم کرد.
زرشک دانه‌اناری
این محصول نسبت‌به محصولات دیگر کیفیت کمتری داشته و قیمت ارزان‌تری دارد. برای تهیه زرشک دانه‌اناری، شاخه‌های میوه در مهر‌ماه از ساقه جدا شده و بلافاصله بر روی سطح مناسبی پهن می‌شود. با قرار گرفتن دانه‌های این میوه در مقابل نور مستقیم خورشید، رطوبت میان بافتی میوه از بین رفته و میوه‌ها به‌صورت کامل خشک می‌شوند. همچنین برای تولید محصول یکدست شاخه‌های زرشک به‌صورت مداوم زیرورو می‌شود. این عملیات به جلوگیری از پوسیدگی و فساد دانه‌های میوه کمک شایانی می‌کند.
در مرحله بعدی میوه‌های خشک‌شده «بادکشی» می‌شوند. این فرآیند به دو صورت طبیعی یا مصنوعی انجام می‌شود. در عملیات بادکشی برگ‌های اضافه محصول به کمک باد جدا می‌شود. در ادامه زرشک‌ها درون کارتن‌های کاغذی برای مرحله بعدی، جمع‌آوری و نگهداری می‌شود. برای تولید محصول نهایی دانه‌های خشک‌شده را در دستگاه سورت قرار داده و خار، خاشاک و سنگ‌های چسبیده به آن نیز جدا می‌شود.
زرشک پفکی
این نوع زرشک از انواع محصولات صادراتی محسوب می‌شود که کیفیت بالایی داشته و رنگ قرمز آن نیز پررنگ‌تر است. مدت‌زمان لازم برای تولید این محصول، طولانی‌تر از زرشک دانه‌اناری بوده و بههمین دلیل رنگ قرمز آن به روشی طبیعی حفظ می‌شود. برای تهیه این محصول شاخه‌های بریده‌شده میوه را با نخ آویزان کرده و در فضای گسترده خشک می‌کنند. در این حالت هوا به‌خوبی در بین شاخه‌ها جریان داشته و رطوبت بین خوشه‌ها نیز به‌کلی از بین می‌رود. توجه داشته باشید که این محصول به دور از نور مستقیم آفتاب و جریان هوای گرم و خشک می‌شود. در مراحل بعدی محصول مانند زرشک دانه‌اناری بادکشی شده و درون دستگاه سورت قرار می‌گیرد. در پایان این محصول در بسته‌بندی‌های شیک و مجلسی به بازار عرضه می‌شود.
زرشک کوهی
گیاه زرشک کوهی به‌صورت خودرو در مناطق شمالی ایران می‌روید. بجنورد و حاشیه جنگل گلستان از مراکز اصلی تولید این محصول به‌شمار می‌روند. رنگ این محصول متمایل به سیاه بوده و بسیار پررنگ است. همچنین شیوه پرورش آن به‌صورتی است که حجم تولید کمتری داشته و در بازار کمیاب باشد.
ارزش غذایی زرشک
چنانکه گفته شد زرشک بی‌دانه طعم دلپذیری داشته و بههمین دلیل در تهیه انواع غذاهای سنتی و ایرانی به‌کار می‌رود. مصرف این دانه‌های ترش و قرمزرنگ خواص بسیاری برای بدن به‌همراه دارد. به‌صورت کلی جدول ارزش غذایی ۱۰۰ گرم زرشک تازه به شرح زیر است:
- انرژی: ۳۴۹ کالری
- چربی: ۴ گرم
- سدیم: 3/296 میلی‌گرم
- کربوهیدرات: 5/78گرم
- فیبر: 9/12 گرم
- شکر: 4/46 گرم
- پروتئین: 3/14 گرم
- ویتامین C: ۲۴ میلی‌گرم
- ترکیبات ۲۵۰ میلی‌لیتر آب زرشک
- انرژی: 8/102 کیلوکالری
- قند: پنج گرم
- چربی: صفر گرم
- سدیم: ۴۷ گرم
زرشک در طب سنتی
امروزه مهم‌ترین کاربرد زرشک در صنایع غذایی و دارویی شناخته می‌شود. در طب سنتی طبع زرشک سرد و خشک شناخته می‌شود، بههمین دلیل مصرف آن موجب پائین آمدن حرارت بدن شده و حرارت معده را نیز کاهش می‌دهد. متخصصان طب سنتی توصیه می‌کنند انواع فرآورده‌های این گیاه را به‌همراه میخک یا شکرسرخ مصرف کرده و از فواید زرشک به‌صورت کامل بهره ببرید. در ادامه بارزترین خواص زرشک و فرآورده‌های آن را شرح خواهیم داد.
پاکسازی کبد
زرشک دارای خاصیت ضدمیکروبی و ضدالتهابی بوده که سلامت کبد را تضمین خواهد کرد. مصرف این ماده گیاهی به پاکسازی کبد کمک کرده و عفونت‌های احتمالی در این عضو حیاتی بدن را رفع می‌کند. همچنین آنتی‌اکسیدان‌های موجود در این میوه نیز، رادیکال‌های آزاد بدن را کنترل کرده و به‌این‌ترتیب سلامت کبد را تضمین می‌کند.
افزایش سلامت قلب
میوه زرشک حاوی ماده مؤثری به‌نام «بربامین» بوده که غلظت یون‌های موجود در خون را تنظیم می‌کند. به‌این‌ترتیب سلامت قلب با مصرف این میوه تضمین شده و از بافت قلب در مقابل آسیب‌های جدی محافظت می‌کند. تنظیم یون‌های بدن همچنین مانع بروز سکته قلبی شده و گرفتگی‌های قلبی-عروقی را از بین می‌برد. همچنین این میوه دارای آنتی‌اکسیدان‌های قوی و ویتامین C بوده که این ترکیب فشار خون را به میزان مناسبی کاهش می‌دهد. بههمین دلیل سلامت رگ‌های خونی نیز تضمین خواهد شد.
زرشک برای دیابت
ماده ویژه‌ای به‌نام «بربرین» در زرشک وجود دارد که میزان ترشح هورمون انسولین در بدن را تنظیم می‌کند. چنانچه بیماران دیابتی مصرف این میوه را در رژیم غذایی خود قرار دهند، قند خون این افراد به‌راحتی کنترل خواهد شد. به‌صورتی‌که پزشکان دریافته‌اند که اثرات مصرف این گیاه کاملا مشابه مصرف داروی متفورمین برای بیماران دیابتی خواهد بود.
افزایش سلامت پوست و مو
ویتامین C موجود در این میوه به مقابله با رادیکال‌های آزاد پرداخته و میزان کلاژن سازی پوست را افزایش می‌دهد. مصرف این میوه همچنین به میزان تولید ملانین در پوست کمک کرده و به‌این‌ترتیب لکه و آکنه‌های پوستی را کم‌رنگ می‌کند.
تسریع کاهش وزن
از دیرباز مصرف زرشک و فرآورده‌های آن برای کاهش وزن توصیه شده‌است. در این بخش توضیح می‌دهیم که چرا آب زرشک برای لاغری مفید است؟ مصرف این نوشیدنی به بهبود عملکرد کبد کمک کرده و جریان خون در بدن را افزایش می‌دهد. به‌این‌ترتیب سوخت‌وساز بدن افزایش پیدا کرده و سطح چربی مضر خون نیز کاهش پیدا می‌کند.
همچنین هنگامی‌که تعادل رادیکال‌های آزاد و آنتی‌اکسیدان در بدن از بین می‌رود، بیماری‌هایی همچون دیابت، چاقی، فشارخون، بیماری‌های قلبی-عروقی نیز مشاهده می‌شود. درپی این بیماری‌ها نیز متابولیسم بدن مختل می‌شود. با مصرف این نوشیدنی تعادل رادیکال‌های آزاد و آنتی‌اکسیدان‌های بدن حفظ شده و از بروز انواع بیماری جلوگیری می‌شود. به‌این‌ترتیب مصرف این نوشیدنی از اختلال در متابولیسم بدن جلوگیری کرده و خطر ابتلا به سندرم متابولیک را کاهش می‌دهد.
درمان اسهال
بربرین موجود در زرشک عفونت‌های روده را کاهش داده و به‌این‌ترتیب عامل ایجادکننده اسهال را نیز از بین می‌برد. این ویژگی به افراد مبتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر کمک می‌کند تا حساسیت گیرنده‌های روده را کاهش داده و از بروز اسهال جلوگیری کنند.
افزایش سلامت دندان‌ها
وجود بربرین در این ماده خوراکی موجب شده تا خاصیت ضدالتهابی این میوه با ورم لثه مقابله کند. همچنین مصرف این میوه از تجمع پلاک، التهاب و عفونت لثه نیز جلوگیری شده و سلامت دندان‌ها را افزایش می‌دهد.
پیشگیری از ابتلا به سرطان
از مفید‌ترین خواص این میوه می‌توان به خاصیت ضد سرطانی آن اشاره کرد. بربرین موجود در این فرآورده گیاهی، سلول‌های سرطانی را از بین برده و از تشکیل این سلول‌ها نیز جلوگیری می‌کند.
خواص زرشک تازه در دوران بارداری
اگرچه مصرف آب زرشک در دوران بارداری خطرآفرین بوده و ممنوع است، اما مصرف میوه تازه آن در دوران بارداری و به‌میزان کم، خطری در پی نخواهد داشت. مادران باردار می‌توانند از زرشک تازه یا پلویی به‌عنوان چاشنی غذاهای خود استفاده کنند. مصرف این میوه در دوران بارداری عفونت‌های مثانه، ادرار و دستگاه گوارشی را از بین برده و خطرات یبوست دوران بارداری را نیز کاهش می‌دهد.
از دیگر خواص این گیاه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاهش تب
- درمان انواع عفونت‌ها
- کاهش دردهای روماتیسمی
- تقویت سیستم ایمنی بدن
- از بین بردن سنگ کیسه صفرا
- کاهش اوره موجود در خون
نحوه مصرف زرشک
این میوه ترش و خوشمزه را می‌توان در اشکال مختلف آماده و مصرف کرد. شما با دانستن نحوه مصرف زرشک در شکل‌های مختلف آن، می‌توانید از خواص بی‌شمار آن بهره‌مند شوید.
زرشک تازه
میوه زرشک به‌صورت تازه و آب‌دار در فصل پاییز به بازار عرضه می‌شود. این میوه خاصیت ضد باکتری و ضد قارچی داشته و به‌این‌ترتیب عفونت‌های مجاری ادرار را از بین می‌برد.
از دیگر فواید این میوه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- درمان التهاب‌های بدن
- درمان گلودرد
- بهبود عملکرد معده و گوارش
- درمان اسهال
- درمان مسمومیت غذایی
- کنترل سطح قند خون
- افزایش سلامت قلب
- بهبود گردش خون
- کنترل کلسترول بد خون
- درمان سندرم متابولیک
- ضد سرطان
- تنظیم دوره قاعدگی
- درمان کم‌خونی
- ضد آکنه
آب زرشک
از زمان‌های گذشته آب زرشک به‌عنوان یکی از محبوب‌ترین نوشیدنی‌های فصل تابستان به‌شمار می‌رود. از خواص درمانی این نوشیدنی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- درمان بیماری صرع
- کمک به ترک اعتیاد
- درمان کمردرد
- درمان گرفتگی معده
- درمان افت دهان
- رفع عطش
دمنوش زرشک
شما می‌توانید با تهیه دمنوش این ماده گیاهی در پاییز و زمستان، از خواص این میوه مفید در فصول سرد نیز استفاده کنید. به‌صورت کلی خواص دم‌کرده زرشک به شرح زیر است:
- درمان ورم و زخم معده
- درمان اسهال‌های خونی
- پیشگیری از ابتلا به سرماخوردگی
- خوش‌بو کننده دهان
- تصفیه‌کننده خون
- تقویت‌کننده قلب و کبد
- درمان سنگ کیسه صفرا
- درمان بی‌اشتهایی
- کاهش فشارخون
- درمان زردی و یرقان
- رفع ورم طحال
- بهبود بواسیر
- درمان نقرس و رماتیسم
خرید اینترنتی زرشک در تهران
چنانکه مشاهده کردید میوه زرشک خواص فراوانی برای بدن به‌همراه داشته و کاربردهای متنوعی نیز دارد. با خرید زرشک از بازار آنلاین به‌روزرسان قادر خواهید بود، انواع برندهای این محصول را مشاهده کرده و با یکدیگر مقایسه کنید. سایت به‌روزرسان با ارائه انواع قیمت زرشک، خرید این محصول خوراکی را برای شما آسان‌تر خواهد کرد. سامانه به‌روزرسان با ارسال کاملاً بهداشتی و رایگان مواد خوراکی، کیفیت و سلامت محصول را تضمین خواهد کرد.
چگونه آب زرشک تهیه کنیم؟
برای تهیه آب‌زرشک می‌توانید از میوه تازه این گیاه استفاده کنید. چنانچه دسترسی به میوه تازه این گیاه ندارید، می‌توانید از زرشک خشک‌شده و منجمد نیز استفاده کنید. در ادامه یکی از ساده‌ترین روش‌ها برای تهیه این نوشیدنی تابستانی را شرح خواهیم داد.
مواد لازم
زرشک: ۲۵۰ گرم
آب: یک پیمانه
این مقدار برای تهیه نوشیدنی غلیظ مناسب است. توصیه می‌شود در هنگام سرو به نوشیدنی، حدود شش پیمانه آب اضافه کنید.
روش تهیه
ابتدا ظرف غیرفلزی مناسبی انتخاب کرده و زرشک‌ها را به مدت ۲۴ ساعت در آن بخیسانید. توجه داشته باشید که استفاده از ظروف شیشه‌ای در این مرحله بهتر خواهد بود. پس از این مدت ترکیب زرشک و آب را درون مخلوط‌کن ریخته و آن را برای ۳۰ ثانیه میکس کنید. توصیه می‌شود در این مرحله از دور متوسط دستگاه استفاده کنید. توجه داشته باشید که دانه‌های میوه نباید به مدت طولانی مخلوط شوند، زیرا دراین‌صورت دانه‌های زرشک به‌صورت کامل خشک‌شده و کیفیت آب زرشک پایین می‌آید. در پایان نوشیدنی را از صافی رد کرده و به‌همراه یخ سرو کنید.
طرز تهیه زرشک‌پلو با مرغ مجلسی
زرشک‌پلو با مرغ از انواع غذاهای محبوب ایرانیان بوده که به روش‌های مختلفی تهیه می‌شود. طعم زرشک در این ترکیب، طعم ترش و شیرین به خوراک می‌بخشد که برای سرو در انواع مجالس مناسب خواهد بود.
مواد لازم برای تهیه زرشک‌پلو
برنج ایرانی: چهار پیمانه
مرغ: چهار تکه
زرشک: یک پیمانه
رب گوجه‌فرنگی: دو قاشق غذاخوری
پیاز: یک عدد
سیر: دو حبه
کره: ۲۵ گرم
آبلیمو: یک قاشق غذاخوری
شکر: یک قاشق چای‌خوری
زعفران دم‌کرده: دو قاشق چای‌خوری
گلاب: نصف قاشق چای‌خوری
نمک و فلفل: به مقدار لازم
روش تهیه زرشک‌پلو
تهیه زرشک‌پلو را به پنج مرحله تقسیم کرده‌ایم:
مرحله اول: طعم‌دار کردن مرغ
پیشنهاد می‌شود حدود دو ساعت پیش‌از شروع آشپزی، قطعات مرغ را به مقداری نمک، زردچوبه و فلفل سیاه آغشته کرده و در ظرف را بسته و در یخچال قرار دهید. به‌این‌ترتیب پس‌از حدود یک ساعت بوی زهم مرغ گرفته شده و طعم آن نیز بهبود پیدا می‌کند.
مرحله دوم: تهیه خوراک مرغ
در این مرحله ابتدا سیر و پیاز را به‌صورت نگینی خرد کرده و و به‌همراه مقداری روغن سرخ کنید. سپس مقداری زردچوبه به مواد اضافه کرده و خوب هم بزنید. پس‌از یکدست شدن سیر و پیاز، قطعات مرغ را درون تابه چیده و دو طرف آن را به‌خوبی سرخ کنید. در ادامه رب گوجه‌فرنگی را به مرغ‌ها اضافه کرده و درون روغن به‌خوبی تفت بدهید.
سرخ شدن رب، طعم و بوی خاصی به خوراک مرغ خواهد بخشید. در ادامه مقداری نمک و فلفل سیاه اضافه کرده و سه لیوان آب درون مخلوط بریزید. در پایان شعله حرارت را کم کرده و اجازه دهید مرغ به مدت یک الی دو ساعت به‌خوبی مغز پخت شود.
مرحله سوم: تهیه پلو
توصیه می‌شود برنج را به‌مدت ۲۰ الی ۳۰ دقیقه قبل‌از شروع پخت، درون آب بخیسانید. پس‌از این مدت ظرف مناسبی را روی حرارت زیاد قرار داده و مقداری آب درون آن بریزید. هنگامی‌که آب به دمای جوش رسید، یک قاشق غذاخوری روغن مایع و مقداری نمک به آن اضافه کنید. سپس برنج‌ها را به آب جوش اضافه کرده و به‌خوبی هم بزنید تا دانه‌های برنج به یکدیگر نچسبند.
پس‌از حدود پنج الی ۱۰ دقیقه دانه‌های برنج نرم و مغزپخت خواهد شد. در ادامه برنج را آبکش کرده و با آب سرد بشویید. در مرحله بعد ظرف مناسبی بر روی حرارت کم، قرار داده و سپس مقداری روغن مایع به آن اضافه کنید. نان یا سیب‌زمینی که به‌عنوان ته‌دیگ آماده کرده‌اید را در کف ظرف بچینید. سپس برنج آبکش شده را به‌آرامی روی ته‌دیگ‌ها ریخته و در مرکز ظرف جمع کنید. در پایان حرارت را کم کرده تا برنج به‌آرامی آماده شود. توجه داشته باشید که هرچه حرارت شعله ملایم‌تر باشد، دانه‌های برنج مغزپخت‌تر می‌شود.
مرحله چهارم: آماده‌سازی زرشک
ابتدا زرشک پلویی را به‌خوبی شسته و سپس آبکشی کنید. در ادامه مقداری کره را در تابه‌ای کوچک ذوب کرده و شکر را در آن تفت دهید. در پایان این دانه‌های خوراکی را به ترکیب اضافه کرده و به‌مدت یک دقیقه تفت دهید. توصیه می‌شود زرشک‌ها را تنها به مدت ۳۰ ثانیه و با حرارت بسیار کم تفت دهید.
مرحله پنجم: سرو زرشک‌پلو با مرغ
پس‌از گذشت یک الی دو ساعت، خوراک مرغ به‌خوبی غلیظ شده و برنج نیز آماده خواهد شد. حدود ۱۵ دقیقه قبل‌از سرو خوراک، زعفران دم‌کرده را با آبلیمو و گلاب ترکیب کرده و به خوراک مرغ اضافه کنید.
برای سرو غذا، مقدار اندکی برنج را با زرشک و زعفران مخلوط کنید. سپس برنج را درون ظرف مورد نظر خود ریخته و روی آن را به کمک برنج زعفرانی و زرشک تزیین کنید. خوراک مرغ را نیز در ظرف مناسب دیگری قرار داده و به‌همراه زرشک‌پلو نوش جان کنید.