گیاه گوشتخوار گیاهی است که بخشی یا تمام تغذیه خود را از به دام انداختن موجودات تک سلولی و اغلب حشرات و بندپایان به دست می‌آورد از این رو به آن‌ها گیاه حشره خوار نیز گفته می‌شود. با این حال گیاه گوشتخوار توانایی فتوسنتر کردن دارد و انرژی خود را از این طریق نیز تامین می‌کند. گیاه گوشتخوار برای زندگی در مکان‌هایی که خاک به لحاظ موادغذایی غنی نبوده و بسیار ضعیف است تکامل می یابد. در سال 1875 چارلز داروین اولین مقاله را برای معرفی گیاه گوشتخوار نوشت. این گیاهان را در تمام قاره‌ها به جز مناطق قطب جنوب می توان مشاهده کرد همچنین در بسیاری از جزایر اقیانوس آرام گیاه گوشتخوار یافت شده است. تصور می‌شود گیاه گوشتخوار از گیاهان گلدار در 5 راسته مختلف و طی 9 مرحله تکامل پیدا کرده‌اند و امروزه در بیش از 10 جنس طبقه‌بندی می‌شوند. در طبقه‌بندی گیاه گوشتخوار 583 گونه ثبت شده که تمام این گونه‌ها از طریق به دام انداختن طعمه‌ها مواد مغذی آن‌ها را جذب می‌کنند. البته با پیشرفت تحقیق و بررسی‌ها در حوزه‌ی شناسایی گیاهان گوشتخوار از سال 2000 به طور متوسط سالی 3 گونه‌ی جدید شناسایی شده‌است.
مکانیسم جذب طعمه گیاه گوشتخوار
گیاه گوشتخوار طعمه‌ی خود را به روش‌های مختلفی به دام می‌اندازد. به طور کلی تله‌ها می‌توانند فعال یا منفعل باشند بسته به اینکه آیا حرکت کردن به جذب طعمه کمکی می‌کند یا خیر.
- برخی گیاهان گوشتخوار دارای عضوی استوانه‌ای هستند که در واقع از لوله‌ای شکل شدن برگ‌ها در طول زمان ایجاد شده‌است. درون این استوانه‌ها استخری از انواع آنزیم‌های گوارشی و باکتری‌ها وجود دارد که حشره یا هر طعمه‌ی پروتئینی دیگری که وارد این محفظه شود به سرعت از حرکت می‌ایستد و به تدریج تجزیه می‌شود.
- طریق دیگری که گیاه گوشتخوار طعمه‌ی خود را به دام می‌اندازد موسیلاژهای چسبناک موجود در ساختار این گیاه است. موسیلاژها ترکیباتی پلی ساکاریدی هستند که درون کیسه‌هایی تعبیه می‌شوند و با کوچکترین تماس حجیم شده و ماده‌ای ژله‌ای و چسبناک ایجاد می‌شود گیاه پس از به دام انداختن طعمه از طریق موسیلاژ فرآیند هضم را آغاز می‌کند. معمولا کیسه‌های کوچک موسیلاژ روی ساقه‌هایی کوتاه مستقر هستند و در اثر تماس یا تحریک به سرعت مکانیسم رشد در آن‌ها فعال شده و شروع به حرکت می‌کنند. در اثر این حرکت اندام شروع به لوله‌ای شکل شدن می‌کند تا علاوه بر ثابت نگه داشتن طعمه عمل هضم نیز شروع شود. معمولا از زمان شروع حرکت اندام حرکتی گیاه گوشتخوار تا هضم کامل طعمه 4 ساعت زمان نیاز است.
- تعدادی از گیاهان گوشتخوار از طریق ضربات محکم و ناگهانی طعمه را به دام می‌اندازند؛ عضو حرکت کننده معمولا برگ‌ها هستند. ونوس حشره خوار از این مکانیسم برای به دام انداختن طعمه‌های خود استفاده می‌کند. در این مکانیسم بخش انتهایی برگ به طور مشخص به دو لوب تقسیم شده است. در میان این دو لوب یک ساختار لولا مانند تعبیه شده که امکان باز شدن مجدد برگ پس از اتمام عمل هضم را فراهم می‌کند. این مکانیسم از سریعترین واکنش‌ها در میان انواع گیاه گوشتخوار است.
- برخی تله‌ها در گیاهان گوشتخوار با نام تله‌های بادکنکی از طریق ایجاد فشار منفی هوا طعمه را به درون خود می‌کشند؛ خلا موجود در بخش بادکنکی مانند درون گیاه این حرکت را ایجاد می‌کند.
- طریقه‌ی دیگری از تله‌های حرکت وجود اعضای مو مانندی در گیاه گوشتخوار است که طعمه را مجبور به حرکت می‌کند. طعمه پس از نزدیک شدن به گیاه به دام می‌افتد.
نگهداری از گیاه گوشتخوار
گیاهان گوشتخوار خانگی در سال‌های اخیر طرفداران خود را پیدا کرده‌اند؛ در این میان ونوس و ساراسنیا از پرطرفدارترین گیاهان گوشتخوار هستند. نگهداری یک گیاه گوشتخوار به سادگی گیاهان هوازی نیست اما همچنان به راحتی می‌توان آن‌ها را در خانه پرورش داد. این گیاهان نیز به دلیل فرم زندگی و تغذیه متفاوت مانند گیاهان هوازی یا آبزی برای کودکان جذاب هستند و می‌توانید برای علاقه‌مند کردن آن‌ها به کشاورزی و طبیعت با یک گیاه گوشتخوار شروع کنید. در نگهداری گیاه گوشتخوار بهتر است نکات محافظتی از این گیاه رعایت شود که در انتهای این بخش تعدادی از آن‌ها را شرح می‌دهیم.
آبدهی گیاه گوشت خوار
گیاه گوشتخوار بسیار به بی‌آبی حساس است بنابراین اگر یک گلدان ونوس یا هرگیاه گوشتخوار خانگی دیگری دارید از تامین آب آن اطمینان حاصل کنید. نیاز آبی گیاه گوشتخوار در طول زمستان و تابستان متفاوت است. در طول تابستان باید خاک این گیاه را کاملا مرطوب نگه دارید. برای نگهداری این گیاه توصیه می‌شود زهکش گلدان را کاملا مسدود کنید تا با آبیاری در طول زمان گلدان فرم باتلاق داشته باشد. حتی گاهی برای پرورش این گیاه در ابعاد بزرگتر، کف شاسی های نگهداری یا سکوها را به وسیله‌ی یک پوشش پلاستیکی کاملا عایق می‌کنند تا خاک کاملا فرم باتلاق مانند به خود بگیرد. در طول زمستان اما کافی است خاک را مرطوب نگه دارید زیرا در این فصل گیاه گوشتخوار در استراحت به سر می‌برد و جذب آب زیادی ندارد.
آب مناسب گیاهان گوشتخوار
آب مناسب گیاهان گوشتخوار آب باران است. سعی کنید از آب لوله‌کشی برای آبیاری گیاه گوشتخوار استفاده نکنید. یک ظرف در حیاط یا پشت پنجره قرار دهید تا آب باران را جمع آوری کنید؛ از آنجایی که زهکش گلدان گیاه گوشتخوار مسدود است با یک ظرف می‌توانید مدت ها آب مورد نیاز این گیاه را تامین کنید. در صورتی که امکان جمع آوری آب باران را ندارید بهتر است از آب مقطر یا آب جوشیده استفاده کنید. آب جوشیده را پیش از ریختن در گلدان در نقطه‌ای ثابت بگذارید؛ آبیاری هیچ گیاهی با آب داغ یا گرم مناسب نیست. علاوه بر کاهش دما ثابت ماندن ظرف آب می‌توانید به ته نشین شدن املاح آب نیز کمک کند. از آنجایی که این گیاه گوشتخوار در محیط‌های باتلاقی رشد می‌کند تجمع املاح در خاک به راحتی می‌تواند آن را از بین ببرد. البته اغلب گیاهان آپارتمانی و حتی فضای باز مانند بنفشه آفریقایی به تجمع املاح آب حساس هستند اما محیطی که گیاه گوشتخوار در آن زندگی می‌کند امکان آبشویی خاک را ایجاد نمی‌کند بنابراین وجود املاح به سرعت می‌تواند بر گیاه گوشتخوار اثر بگذارد.
نور گیاه گوشت خوار
در تابستان بهتر است گلدان گیاه گوشتخوار را در یک نقطه آفتابی و روشن قرار دهید پشت پنجره‌های نورگیر مکان بسیار مناسبی است اما در طول زمستان گلدان را به مکانی منتقل کنید که امکان یخ زدگی وجود نداشته باشد. توجه کنید که گلدان را در نقطه‌ی گرمی قرار ندهید؛ تنها کافی است از عدم یخ زدگی آن اطمینان حاصل کنید. گیاهان گوشتخوار در طول زمستان باید در نقطه‌ای خنک استراحت کنند. دمای 7 درجه سانتی‌گراد برای گیاه گوشتخوار در زمستان مناسب است. با شروع زمستان و به خصوص در مناطقی که تغییرات ناگهانی آب‌وهوا رخ می‌دهد امکان زرد شدن برگ‌ها وجود دارد. در این شرایط کافی است برگ‌های زرد شده را از گیاه جدا کنید. توجه کنید که تعداد برگ‌های زرد شده محدود باشند در غیر این صورت باید وضعیت خاک و گیاه بررسی شود. اگر گیاه گوشتخوار را در باغچه می‌کارید آن را در نقطه‌ای با آفتاب کافی قرار دهید؛ سایه انداز دیوار یا ساختمان برای کاشت این گیاه مناسب نیست.
تغذیه گیاهان گوشتخوار
سعی نکنید گیاه گوشتخوار را در غذا خوردن کمک کنید. حشرات و بندپایان مختلف را در اختیار گیاه خود قرار ندهید؛ اگر گیاه شما در باغچه زندگی می‌کند به خوبی می‌تواند غذای خود را تامین کند و اگر گیاه گوشتخوار خانگی دارید کافی است از وجود حشرات در محیط مطمئن شوید. اگر امکان وجود حشرات در محیط زندگی گیاه وجود ندارد با توجه به نوع گیاه باید تغذیه انجام شود. تا حد امکان به گیاه گوشتخوار کود ندهید، این گیاهان به خوبی توانایی تامین غذای مورد نیاز خود را دارند. در اغلب موارد کوددهی می‌تواند به گیاه گوشتخوار آسیب برساند.
خاک مناسب برای گیاهان گوشتخوار
گیاه گوشتخوار زندگی در خاک باتلاقی و کمی اسیدی را ترجیح می‌دهند. کمپوست‌های متفاوتی برای پرورش گیاه گوشتخوار وجود دارد که با توجه به سیستم رشدی و گلدهی گیاه می‌توانید یکی از آن‌ها را تهیه کنید. اگر در باغچه خانه خاکی ضعیف به لحاظ مواد غذایی دارید به خیالی آسوده یک گیاه گوشتخوار در آن بکارید. گیاهان گوشتخوار در محیطی با مواد غذایی کم مانند پیت یا کمپوست های سبک بهترین رشد را دارند.
مراقبت از گیاهان گوشتخوار
محدودیت حرکت گیاه گوشتخوار
اگر گیاه گوشتخوار شما علیرغم تماس حشره یا هر تحریکی واکنش نشان نمی‌دهد احتمالا باید مراقبت بیشتری در برابر تحریکات فیزیکی برای آن انجام دهید. معمولا گیاهانی که با مکانیسم حرکتی شکار انجام می‌دهند دچار این مشکل می‌شوند؛ گیاه ونوس حشره خوار از این گیاهان است. هر اندام حرکتی گیاه گوشتخوار طی دوران زندگی خود تنها 6-5 مرتبه باز و بسته می‌شود؛ گاهی در اثر تماس‌های غیر طبیعی مانند تماس دست انسان یا کنجکاوی کودکان، توان حرکتی اندام‌ها پیش از رشد اندام‌های جدید تمام شده و گیاه طی این مدت غذایی دریافت نمی‌کند. اگر این مسئله تکرار شود در بلند مدت آسیب بسیاری به گیاه گوشتخوار وارد می‌کند. بنابراین بهتر است تنها به منظور تماشا کردن منظره‌ی باز و بسته شدن اندام حرکتی گیاه گوشتخوار با آن تماس برقرار نکنید.
هرس گیاه گوشتخوار
نکته دیگری که در مراقبت از گیاهان گوشتخوار باید به آن توجه کنید هرس این گیاه است. معمولا در طول پاییز بسته به نوع گیاه تعدادی از گل‌ها، اندام‌های حرکتی و یا استوانه‌های آنزیم می‌میرند؛ مرگ این اندام‌ها به صورت سیاه یا زرد شدن بدنه بروز می‌کند. می‌توانید آن‌ها را با یک چاقوی ضدعفونی شده قطع کنید.
بهداشت گیاه گوشتخوار
گیاه گوشتخوار بسیار به آلودگی‌های قارچی حساس است. بنابراین بهتر است اگر در خانه گیاه آلوده‌ای دارید از گیاه گوشتخوار جدا کنید. هنگام هرس و جداسازی اندام‌های مرده از ابزار ضدعفونی شده استفاده کنید. به طور منظم گیاه را بررسی کنید تا در صورت بروز آلودگی در مراحل ابتدایی اقدامات لازم را انجام دهید.
انواع گیاه گوشتخوار
گیاهان گوشتخوار تنوع بسیاری دارند؛ در این بخش 3 گیاه گوشتخوار پرطرفدار در ایران را معرفی می‌کنیم. در سراسر جهان با توجه به اقلیم‌های متفاوت و میزان علاقه‌ی جامعه انواع مختلف گیاه گوشتخوار در دسترس است؛ در ایران اما به دلیل اینکه بسیاری از گونه‌ها به بازار معرفی نشده‌اند تعداد گونه‌های شناس گوشتخوار بسیار کم است.
گیاه فنجان میمون Monkey cups (Nepenthes)
این گیاه گوشتخوار در مناطق گرمسیری مانند سوماترا و مالزی به وفور یافت می‌شود. میمون‌های جنگل‌های بارانی در حال نوشیدن آب از جام این گل دیده شده اند در نتیجه به آن فنجان میمون گفته می‌شود. گیاه فنجان میمون از مکانیسم استخر آنزیم استفاده می‌کند. این گیاه استوانه‌هایی دارد که بدون حرکت و به صورت منفعل طعمه را جمع‌آوری کرده و هضم می‌کند. این فنجان ها بزرگ بوده و گاهی به حجم 1 لیتر نیز می‌رسند. فنجان‌های گیاه طی سال‌ها و در اثر تکامل از پیچش برگ‌های گیاه ایجاد شده است. بزرگترین گیاه گوشتخوار مربوط به این گونه است.
گیاه دروزا Sundew (Drosera)
گیاه دروزا یا ژاله پوش از پرجمعیت ترین جنس‌های گیاه حشره خوار است. این گیاه گوشتخوار از مکانیسم موسیلاژ استفاده می‌کند و به صورت فعال طعمه‌ی خود را به دام می‌اندازد. در اثر تحریک اندام این گیاه شروع به حرکت می‌کند و هم‌زمان که طعمه را خفه می‌کند شروع به ترشح آنزیم‌های گوارشی می‌کند.
گیاه ونوس Venus Flytrap (Dionaea muscipula)
گیاه ونوس حشره خوار یکی از معروف‌ترین انواع گوشتخوار است. قوت غالب این گیاه گوشتخوار حشرات و بندپایان هستند. یک گیاه کوچک ونوس 7-4 برگ دارد که از یک ساقه کوتاه رشد می‌کنند. برگ‌های این گیاه در اثر تحریک فیزیکی در 0.1 ثانیه بسته شده و طعمه را به دام می‌اندازند. پس از بسته شدن لوب برگ‌ها در اثر فشار و همچنین ترشح آنزیم طعمه به تدریج هضم می‌شود و سپس دو مرتبه لوب برگ‌ها باز می‌شود. طبق تحقیقات این گیاه گوشتخوار تفاوت میان محرک زنده و غیر زنده را تشخیص می‌دهد. در طبقه بندی گیاهان گوشتخوار، ونوس تنها یک گونه است اما ارقام بسیار متنوعی از این گیاه وجود دارد.
خرید اینترنتی گیاه گوشتخوار
گیاه گوشتخوار نسبت به انواع گیاهان خانگی کمیاب‌تر است. پرورش این گیاه از بذر کمی دشوار بوده و اغلب افراد آن را در مرحله گیاهچه تهیه می‌کنند. با مراجعه به هر گل فروشی یا گلخانه نمی‌توانید به راحتی گیاه گوشتخوار بخرید بنابراین باید از پیش از فروشگاه مورد نظرتان استعلام کنید. خرید و فروش گیاه حشره خوار در تهران نسبت به شهرستان‌ها بیشتر انجام می‌شود و مراکز معتبری در این زمینه تاسیس شده. با مراجعه به بسترهای آنلاین فروش گل و گیاه می‌توانید آدرس دقیق این مراکز را داشته باشید و به طور دقیق از موجودی آن‌ها مطلع شوید. در بازار آنلاین به روز مارت غرفه‌ی گیاه گوشتخوار به شما کمک می‌کند تا گیاه مورد علاقه خود را سفارش دهید. از مزایای خرید آنلاین گیاه، مقایسه قیمت گیاه گوشتخوار در فروشگاه‌های متفاوت و بررسی مشخصات و نظرات کاربرانی است که از پیش از شما این محصول را تهیه کرده‌اند. اگر قصد دارید یک گیاه آپارتمانی به دوستان خود هدیه دهید گل گوشتخوار هدیه شما را بسیار متفاوت جلوه می‌دهد.
قیمت گیاه گوشتخوار
قیمت گیاه گوشتخوار با توجه به میزان سختی پرورش انواع آن تعیین می‌شود. همچنین سن گیاه و شرایطی که گیاه در آن رشد کرده بسیار بر قیمت این گیاه موثر است. اما در یک مقایسه کلی با دیگر گیاهان آپارتمانی قیمت گیاه گوشتخوار بسیار بالاتر است. در خرید و فروش این نوع گیاه و به خصوص ونوس حشره خوار ابعاد و سن گیاه بسیار مطرح است؛ گیاهی که در مرحله دو برگی باشد نسبت به یک گیاه بالغ قیمت کمتری دارد. به علت قیمت بالای برخی گیاهان گوشتخوار افراد اقدام به تهیه بذر آن می‌کنند؛ همانطور که گفتیم پرورش این گیاه از بذر دشوار است، اما تهیه پیاز آن و یا تکثیر غیرجنسی آن با کمی آموزش عملی است.