زغال اخته میوه‌ای ترش و گس است که به صورت تازه یا در تولید کمپوت و مربا کاربرد دارد. همچنین از زغال اخته خشک به عنوان خشکبار استفاده می‌شود. ما در این مقاله توضیحاتی پیرامون خواص زغال اخته، طعم و طبع این میوه و هر آنچه باید درباره زغال اخته بدانید، ارائه می‌دهیم.
زغال اخته چه میوه‌ای است؟
میوه زغال اخته درختچه‌ای بلند از خانواده گیاهان گل‌دار دولپه‌ای و تیره زغال اخته‌یان دارد. این درختچه به بلندی دو تا سه متر و قطر 15 تا 19 سانتی‌متر یافت می‌شود. این گیاه، بومی غرب آسیا تا جنوب اروپا است و میوه آن با نام زغال نیز شناخته می‌شود. پوست تنه این درخت قهوه‌ای بوده و برگ‌های تخم مرغ شکل دارد. گل‌های این میوه کوچک، زردرنگ و زودرس هستند و در پایان زمستان رشد می‌کنند. این میوه‌ها از درخت آویزان بوده و به رنگ سرخ تیره و به طول تقریباً 15 تا 20 میلی‌متر هستند. در ایران این درختچه‌ها بیشتر در الموت غربی (قزوین)، روستای هیر، دربند، روح آباد و… رشد می‌کنند.
مناطق کوهستانی به دلیل آب‌وهوای خاص، مشخصاً برای رشد این میوه مناسب هستند. همچنین این ماده غذایی در بعضی از روستاها مانند هیر، دارای هویتی فراتر از یک میوه است. هرساله با آغاز فصل زغال اخته، جشن شکرگزاری همراه با آئین‌های محلی و سنتی در این روستا برگزار می‌شود. بیش از 85 درصد زغال اخته کشور در باغ‌های الموت استان قزوین تولید می‌شود و بیشترین تعداد این درختان در روستای هیر وجود دارند. زغال اخته روستای هیر از مرغوب‌ترین انواع این محصول است. همچنین در روستای کلیبر، هرساله جشنواره زغال اخته با هدف افزایش تولید تجاری و بازاریابی برگزار می‌شود.
چوب زغال اخته
چوب زغال اخته چگالی بالایی داشته و در آب غوطه‌ور نمی‌شود. به همین دلیل از این چوب در ساخت دسته ابزارها و قطعات برخی از قایق‌ها استفاده می‌شود. در گذشته چوب درختچه‌های این میوه در ساخت نیزه و کمان کاربرد داشته است. در ایتالیا برای ساخت انواع چوب دستی و عصا، از چوب درخت زغال اخته استفاده می‌شود. امروزه با قطع بیش از حد درختان و از بین رفتن جنگل‌های ارسباران، فروش و صادرات برخی از چوب‌ها مانند چوب زغال اخته محدود شده است.
هسته زغال اخته
علاوه بر خواص درمانی زغال اخته، از هسته این میوه نیز می‌توان در درمان و پیشگیری برخی از بیماری‌ها استفاده کرد. از هسته پودر شده این محصول در درمان افسردگی و اضطراب، درمان استرس و بی‌خوابی و بهبود ناراحتی‌های عصبی استفاده می‌شود. برای این منظور پودر هسته زغال اخته را هنگام صبحانه و شام، به میزان نصف قاشق سوپ‌خوری همراه آب میل کنید.
ارزش غذایی زغال اخته
هر 100 گرم زغال اخته در حالت خشک شده، 308 کیلو کالری دارد. همچنین هر 100 گرم زغال اخته تازه دارای 57 کالری است. زغال اخته از درشت‌مغذی‌ها و ریزمغذی‌های فراوانی تشکیل شده است. زغال اخته تازه حاوی 49/14 گرم کربوهیدرات، 21/84 گرم آب، 40/2 گرم فیبر و 96/9 گرم قند است. همچنین زغال اخته سرشار از انواع ویتامین‌ها است. 100 گرم زغال اخته حاوی سه میکروگرم ویتامین A ، 30/19 میکروگرم ویتامین K ، 70/9 میلی‌گرم ویتامین C و شش میکروگرم فولات است. در 100 گرم میوه زغال اخته، شش میلی‌گرم کلسیم، شش میلی‌گرم منیزیم، 12 میلی‌گرم فسفر، 77 میلی‌گرم پتاسیم و یک میلی‌گرم سدیم نیز وجود دارد.
خواص زغال اخته در طب سنتی
طبع زغال اخته سرد و خشک است. بهترین زمان برای مصرف زغال اخته، هنگام صبحانه و همراه ماست یا برخی از میوه‌های شیرین است. همچنین بهترین مقدار مصرف روزانه زغال اخته، نصف فنجان است. این میوه تب‌بر بوده و در رفع مشکلات گوارشی مانند اسهال مؤثر است. این میوه به دلیل برخورداری از برخی هورمون‌ها، می‌تواند باعث خوابی آرام و عمیق شود. همچنین در طب سنتی از این میوه برای درمان سنگ کلیه کلسیمی و دفع آن استفاده می‌شود. در عین حال توجه داشته باشید که مصرف بیش از حد زغال اخته، می‌تواند برای افراد دارای مشکلات کلیوی مضر باشد.
در طب سنتی از پوست زغال اخته برای پاکسازی خون و درمان بیماری مالاریا، افزایش نیرو و قوت استفاده می‌شود. طعم زغال اخته کمی ترش است که در جلوگیری از تحریک روده و استفراغ مفید بوده و باعث پاکسازی روده‌ها می‌شود. این میوه همچنین از تجمع سموم و چربی‌ها در بدن جلوگیری می‌کند. از پوست این میوه به صورت موضعی برای درمان هموروئید استفاده می‌شود. همچنین پزشکان طب سنتی این محصول را برای درمان شب‌ادراری کودکان تجویز می‌کنند. از طرفی مصرف زغال اخته برای صفرا نیز مفید است.
بد نیست بدانید این میوه معمولاً برای درمان واریس تجویز می‌شود. زغال اخته حاوی مقدار فراوانی آهن، منیزیم و کلسیم است، به همین دلیل برای درمان رقیق شدن خون و خون‌ریزی استفاده می‌شود. این محصول در رفع و درمان قولنج مؤثر است. مصلح این میوه عسل و گلنگبین است.
فواید زغال اخته
مواد مغذی موجود در زغال اخته در درمان بسیاری از بیماری‌ها مؤثر است. این میوه حاوی انواع آنتی‌اکسیدان‌ها، مواد ضد التهاب، اسیدهای آلی و ترکیبات پلی فنول، مقادیر زیاد ویتامین و فیبر است. این ترکیبات فعال در کنار یکدیگر، التهابات و مشکلات مختلف بدن را بهبود می‌بخشند.
کمک به کاهش فشارخون
آنتی‌اکسیدان‌های موجود در زغال اخته، می‌تواند به افراد با فشارخون بالا کمک کرده و به طور چشمگیری فشار خون را کاهش دهد. این میوه حاوی نوعی فلاور به نام آنتوسیانین است. فلاورها نوعی از ترکیبات گیاهی هستند که اثرات آنتی‌اکسیدانی بسیار قوی دارند. آنتوسیانین در زغال اخته باعث ایجاد رنگ قرمز و کاهش فشارخون می‌شود. برای درمان فشار خون، باید سطح سدیم بدن کنترل شود. این میوه سدیم بالایی ندارد به همین دلیل مصرف آن برای افراد مبتلا به فشارخون بالا مناسب است.
کاهش کلسترول بد خون
این محصول اگر در مقادیر مناسب استفاده شود، تولید کلسترول خوب را افزایش می‌دهد. زغال اخته حاوی ترکیبات پلی فنل است که سطح تری گلیسیرید خون را تنظیم می‌کنند. این امر از بدن در برابر حملات قلبی، دیابت و چاقی محافظت می‌کند. همچنین ترکیبات ضد التهاب موجود در این میوه، به تنظیم فشار خون و تامین آرامش رگ‌های خونی کمک می‌کند.
بهبود وضعیت روده
خواص درمانی زغال اخته محدود به مواد آلی و ویتامین‌های آن نمی‌شود. رنگدانه‌های موجود در این میوه نیز می‌توانند میکروب‌های مضر روده را از بین برده و غشای سلولی داخل شکم را بازسازی کنند. با بازسازی غشای سلولی شکم، زخم معده درمان می‌شود.
درمان عفونت‌های ادراری
یکی از مهم‌ترین خواص این میوه، توانایی التیام بخشیدن زخم‌ها و جلوگیری از عفونت‌های ادراری است. فلاونوئیدهای موجود در این میوه، مانع از چسبیدن باکتری‌ها به غشای داخلی مجاری ادراری می‌شوند. در این حالت و از آنجا که باکتری‌ها بدون اتصال به سطوح بدن امکان رشد ندارند، از بین می‌روند. اگر عفونت‌های ادراری درمان نشوند، ممکن است به کلیه‌ها یا اندام‌های حیاتی دیگر سرایت کنند. مصرف زغال اخته در محافظت از کلیه‌ها و اندام‌های بدن در برابر التهاب بسیار مؤثر است. همچنین استفاده از این محصول می‌تواند عفونت‌های دهان و دندان را نیز از بین ببرد. ترکیبات ضد التهاب موجود در این میوه، عفونت‌های زبان و لثه را کاهش داده و از پوسیدگی دندان جلوگیری می‌کند.
مصرف زغال اخته برای پوست
حدود 98 درصد میوه زغال اخته را آب و 24 درصد آن را ویتامین C تشکیل می‌دهد. سطح بالای آنتی‌اکسیدان موجود در این میوه، به شفاف و روشن شدن پوست کمک می‌کند. آنتی‌اکسیدان‌های موجود در این میوه در افزایش تولید کلاژن و خنثی کردن رادیکال‌های آزاد نیز نقش مؤثری دارند. افزایش کلاژن باعث پیشگیری از ایجاد چین و چروک و پیری زودرس می‌شود.
جلوگیری از سرطان
تحقیقات نشان داده است که رژیم‌های غذایی حاوی زغال اخته، برای جلوگیری از 17 نوع سرطان مفید هستند. آنتی‌اکسیدان‌های موجود در این میوه با رادیکال‌های آزاد و تکثیر سلول‌های سرطانی و رشد تومور در بدن مقابله می‌کنند. مواد موجود در این محصول، تعداد سلول‌های سیستم ایمنی را افزایش داده و برخی آنزیم‌های درگیر در مکانیسم‌های دفاعی را افزایش می‌دهند.
زغال اخته برای قند خون
بیماری دیابت یکی از شایع‌ترین اختلالات غدد درون‌ریز است که سالانه بیش از صد 100 نفر را مبتلا می‌کند. این بیماری در اثر مقاومت در برابر انسولین ایجاد شده و کنترل نشدن آن باعث بروز عوارض قلبی، عروقی، کلیوی و چشمی می‌شود. استفاده بیش از حد از کربوهیدرات‌ها، باعث تولید انسولین بالا شده و می‌تواند باعث ایجاد مقاومت نسبت به انسولین و بروز دیابت نوع دو شود. زغال اخته از جمله میوه‌هایی است که آنتی‌اکسیدان فراوان داشته و حساسیت بدن نسبت به انسولین را کاهش می‌دهد.
کمک به کاهش وزن
زغال اخته مانند تنظیم‌کننده انسولین عمل می‌کند. مصرف این میوه تاثیر انسولین و انباشتگی چربی‌ها را کاهش داده و در روند از بین بردن چربی‌ها مشارکت می‌کند. همچنین این میوه به دفع سموم و چربی‌هایی که در بافت‌های بدن تجمع می‌کنند کمک می‌کند. تجمع سموم و چربی‌ها در بافت‌های بدن، عامل التهاب و احتباس آب است. زغال اخته حاوی محتوای پلی فنل است که در مقابله با چاقی نقش دارد. پلی فنل ها تعداد سلول‌های چربی بدن را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهند.
مصرف زغال اخته برای بهبود کبد چرب
زغال اخته حاوی آنتی‌اکسیدانی به نام آنتوسیانین است. این آنتی‌اکسیدان به پاکسازی کبد چرب کمک بسیاری می‌کند. تحقیقات نشان داده است که مصرف این میوه به مدت سه تا چهار هفته، باعث کمک به بهبود فیبروز کبدی می‌شود.
خواص دم‌کرده زغال اخته
این دمنوش تب‌بر و ضد اسهال است و ورم معده را دفع می‌کند. همچنین از این دمنوش برای سم‌زدایی و خارج کردن باکتری‌های مضر از بدن استفاده می‌شود. از دم کرده این میوه به صورت موضعی برای شستشوی زخم‌ها و سوختگی‌ها نیز استفاده می‌شود. ممکن است پس از مصرف دم‌کرده زغال اخته، با افت فشار مواجه شوید. به همین دلیل در تهیه این دمنوش از عسل، میخک، چوب دارچین و آب‌لیمو استفاده می‌شود تا طبع آن تعدیل شود.
مقایسه زغال اخته تازه با زغال اخته خشک
زغال اخته تازه حاوی مقادیر بالایی از ویتامین‌ها، کربوهیدرات‌ها، آب و پتاسیم است. اما این میوه در حالت خشک شده، قند و کربوهیدرات زیادی دارد. در حالت کلی خشک کردن میوه‌ها می‌تواند باعث افت ترکیبات فعال آن‌ها شود. طبق نظر کارشناسان، این میوه طی فرآیند خشک شدن و انجماد، بسیاری از خواص خود را از دست می دهد و بهتر است که بیشتر از شش ماه نگهداری نشود. طی خشک شدن و انجماد، آنتوسیانین موجود در این میوه، حدود ۵۹ درصد کاهش پیدا می‌کند. بنابراین اگر می خواهید از خواص زغال اخته بهره‌مند شوید، بهتر است آن را به صورت تازه و ارگانیک مصرف کنید.
عوارض زغال اخته
از زغال اخته بلافاصله بعد از بروز تهوع و استفراغ استفاده نکنید. استفاده از زغال اخته نرسیده، به دلیل برخورداری از اسید بسیار زیاد، توصیه نمی‌شود. مصرف این میوه برای افرادی که از سنگ کلیه اگزالاتی رنج می‌برند، ممنوع است. همچنین این محصول دارای خواص رقیق‌کننده خون است که برای افرادی که عمل‌های جراحی دارند، مضر تلقی می‌شود.
کاشت زغال اخته در منزل
اگر در رژیم غذایی خود معمولا از زغال اخته استفاده می‌کنید، می توانید به راحتی آن را در منزل بکارید. کاشت این میوه نیاز به فضای وسیعی ندارد. شما می توانید در یک فضای کوچک این میوه را پرورش داده و مدام در دسترس داشته باشید. این محصول معمولا در هر شرایط دمایی رشد می‌کند، ولی برای بهبود رشد محصول، بهتر است با بررسی آب و هوا از آن نگهداری کنید. در یک گلدان با سایز مناسب، خاک با PH مناسب ریخته و دانه های این گیاه را در آن بکارید. در ادامه مطمئن شوید که به اندازه کافی نور به گیاه می‌رسد. پس از چند ماه می‌توانید گیاه را به فضای بزرگ‌تری انتقال داده و تا زمان میوه دادن از آن نگهداری کنید.
خرید زغال اخته
با توجه به خواص ذکرشده برای میوه زغال اخته، می‌توانید برای خرید اینترنتی زغال اخته در تهران، به بازار آنلاین به روز رسان مراجعه کنید. در به روز مارت می‌توانید با مشاهده کیفیت و قیمت زغال اخته، بهترین و باکیفیت‌ترین محصول موردنظر خود را انتخاب کرده و از فروشندگان معتبر دریافت کنید.
طرز تهیه ترشی زغال اخته در منزل
ترشی زغال اخته جزو ترشی‌های بسیار خوشمزه و خوش‌رنگ است که به راحتی در منزل تهیه می‌شود. در این قسمت روش ساخت این ترشی محبوب را توضیح می‌دهیم.
مواد لازم:
زغال اخته: 500 گرم
نمک: دو قاشق مرباخوری
گلپر: به میزان دلخواه
سرکه: یک لیتر
روش تهیه:
ابتدا دم زغال اخته‌ها را گرفته و آن‌ها را بشویید. سپس میوه‌ها را روی پارچه پهن کرده و آن‌ها را به خوبی خشک کنید. در ادامه میوه‌ها را داخل ظرف شیشه‌ای دردار ریخته و لابه‌لای آن‌ها کمی نمک و گلپر بریزید تا شیشه‌ها کاملا پر شوند. سرکه را روی زغال اخته‌ها ریخته، به گونه‌ای که سطح آن را بپوشاند. درب شیشه‌ها را بسته و داخل دمای یخچالی قرار دهید. این ترشی بعد از گذشت حداقل 10 روز آماده است.
توجه داشته باشید که برای تهیه این ترشی، از میوه‌های نارس و سفت استفاده کنید تا طعم ترش‌تری داشته باشد. استفاده از گلپر در این ترشی دلخواه است و می‌توانید در صورت تمایل از تخم گشنیز استفاده کنید.
طرز تهیه زغال اخته خشک
ساده‌ترین راه برای خشک کردن زغال اخته، استفاده از دستگاه میوه خشک‌کن است. برای استفاده از این دستگاه، می‌توانید انواع میوه‌ها را برش داده و به مدت یک روز در آن قرار دهید تا کاملا خشک شوند. در عین حال بسیاری از افراد ترجیح می‌دهند که برای تهیه میوه خشک، از روش‌های خانگی استفاده کنند. بهتر است برای خشک کردن زغال اخته در اجاق گاز، از دمای پایین استفاده کنید تا میوه‌ها نسوزند. معمولا برای خشک کردن میوه‌ها، به دمای 225 درجه و حدود سه ساعت زمان احتیاج است.
بسیاری از افراد با توجه به مضرات مواد قندی و شکر، ترجیح می‌دهند که آن‌ها را از رژیم غذایی خود حذف کنند و به مصرف میوه‌های خشک بپردازند. میوه زغال اخته بسیار ترش است و پس از خشک شدن نیز طعم ترش خود را حفظ می‌کند. به همین دلیل اگر قصد مصرف آن را به صورت یک میوه خشک شده و شیرین دارید، می‌توانید طی فرآیند خشک کردن، از برخی شیرین‌کننده‌های طبیعی استفاده کنید.
برای خشک کردن زغال اخته لازم نیست آن را بجوشانید. می‌توانید مقداری آب را در یک ظرف جوشانده، سپس میوه‌ها را به آن اضافه کنید. پس از حدود 10 دقیقه، میوه‌ها باز شده و در آن‌ها شکاف ایجاد می‌شود. آن‌ها را در یک ظرف ریخته و آب‌شان را به طور کامل تخلیه کنید. برای شیرین کردن میوه‌ها، می‌توانید از عسل یا یک پیمانه شکر و دو پیمانه آب استفاده کنید. پس از این که شکر، آب و میوه‌ها را با یکدیگر مخلوط کردید، به میوه‌ها اجازه دهید تا کاملاً خشک شوند. سپس میوه‌ها را برای نیم ساعت در دمای 150درجه فارنهایت در فر، یا به مدت دو روز در مقابل آفتاب مستقیم قرار دهید. هنگامی‌که میوه‌ها کاملا خشک شده و در عین حال کمی انعطاف‌پذیر هستند، آن‌ها را جمع کرده و در ظرف دربسته نگهداری کنید. توجه کنید که پس از خشک کردن، نباید رطوبتی در میوه‌ها وجود داشته باشد. این رطوبت باعث خرابی و فاسد شدن میوه‌ها در کوتاه مدت می‌شود.