اگر دوست دارید تا انواع طبع در طب سنتی یا مزاج خود را تشخیص دهید و با انواع مزاج در طب سنتی آشنا شوید، این مطلب برای شماست.
به طور کلی، انواع مزاج در طب سنتی ایرانی به چهار دسته طبقه‌بندی می‌شوند: بلغم، خون، صفرای زرد و صفرای سیاه. این مفاهیم برپایه آموزه‌های ابن سینا و ذکریای رازی به وجود آمده‌اند. با به‌روز مارت تا انتهای این مقاله همراه باشید تا با مزاج‌های چهارگانه و خصوصیات آن بیشتر آشنا شوید.
تاریخچه مزاج‌های طب سنتی
در سطح جهانی، این رشته از پزشکی در ایران با دانشمندان برجستهای چون زکریایی رازی، ابن سینا و اسماعیل جرجانی به اوج خود رسید. طب باستانی ایرانی، مزاج‌های چهارگانه را به عنوان سیستم بهبودی در هر فرد می‌داند. این شاخه، به صورت کامل و مفصل توسط حکیم بزرگ ایرانی، ابن سینا در دایره‌المعارف مشهور خود «قانون در طب (the Canon of Medicine)» یا به اختصار «قانون» شرح داده شده است.
حفظ سلامتی برپایه انواع مزاج در طب سنتی ایرانی
مطابق با تعریفی که در اولین کتاب‌های درسی پزشکی ایرانی با نام «هدایت الاموتا الامین فی الاتیب» -به معنای راهنمای فراگیران پزشکی- (نوشته الخاویانی بخاری در قرن 10)، ارائه شده است، پزشکی تکنیکی در جهت حفظ سلامت انسان‌ها و همچنین بازگردان آن در صورت ابتلا به بیماری‌هاست. در این روش، تمامی تمرکز بر حفظ سلامتی و پیشگیری از ابتلا به بیماری است.
اصول و قوانین انواع مزاج در طب سنتی ایرانی
قوانین سبک زندگی در طب سنتی ایرانی بر 6 وجه اصلی استوار است: تغذیه، محیط، فعالیت بدنی، احساسات و احوالات درونی و رهایی بدن از مواد زاید. برپایه طب سنتی ایرانی، سلامتی تا حد بسیاری به مزاج شخص، ویژگی‌های فیزیکی و روحی و سبک زندگی شخص بستگی دارد.
انواع مزاج‌های طب سنتی ایرانی
انواع مزاج در طب سنتی، دیدگاهی جامع برای حفظ سلامتی افراد با توجه به تفاوت‌های فردی‌شان است. مزاج و انواع طبع در طب سنتی مجموعه‌ای است از ویژگی‌های روحی و فیزیکی که توسط نشانه‌های ویژه‌ای در روح و بدن هر شخص مشخص می‌شود.
به عبارتی دیگر، هر شخص مزاج و طبع خاص خود را دارد که تعیین کننده ویژگی‌های روحی و فیزیکی وی است. پس در جواب به سوال «مزاج چیست و انواع مزاج در طب سنتی کدامند؟» باید گفت که، به طور کلی، مزاج نمایانگر افزونی و یا کمبود رطوبت و گرما در بدن هر شخص است. بر این اساس، انواع مزاج در طب سنتی به چهار دسته اصلی تقسیم‌بندی می‌شود: مزاج گرم، سرد، خشک و تَر.
درحقیقت، انواع مزاج در طب سنتی یک طیف است و برخی نسبت به دیگران، مزاج گرم‌تری دارند. به عبارتی دیگر، هیچ دو نفری یافت نمی‌شوند که مزاج یکسانی داشته باشند، ولی ممکن است مزاج دو شخص با هم شبیه باشد. طب سنتی بر این باور است که مزاج هر فرد، از همان دوران جنینی تعریف می‌گردد و مزاج والدین در تعریف نوع مزاج جنین، فاکتوری تعیین‌کننده است.
درحالیکه مزاج هر شخص در دوران جنینی وی شکل می‌گیرد، یک یا دو فاکتور (از 4 فاکتور گفته شده در بالا) می‌تواند تعیین کننده مزاج اصلی وی شود. بنابراین، انواع مزاج در طب سنتی به 9 دسته طبقه‌بندی می‌شوند.
دسته‌بندی انواع مزاج در طب سنتی
انواع طبع و انواع مزاج در طب سنتی به شرح زیر است:
- مزاج گرم
- مزاج سرد
- مزاج خشک
- مزاج تر
- مزاج گرم و خشک
- مزاج گرم و تر
- مزاج سرد و خشک
- مزاج سرد و تر
- مزاج معتدل
انواع مزاج در طب سنتی در حقیقت منعکس کننده سلامتی فرد هست، به شرط آنکه در محدوده نرمال باشند. به عبارت دیگر، هیچ مزاج خوب و بدی به طور مطلق وجود ندارد. همانطور که پیش‌تر گفته شد، درست همانند تفاوت‌های سبک زندگی افراد با یکدیگر، مزاج‌هایشان نیز با هم تفاوت دارد. این مهم، اصلی‌ترین فاکتور در حفظ سلامت فرد و درمان بیماری‌هاست.
در طب سنتی تاکید بر این است که نوع سبک زندگی هر فرد باید به گونه‌ای باشد که گرما و رطوبت بدن با توجه به نوع مزاج آنان، در سطح مشخصی حفظ شود. گفته می‌شود که مزاج تنها مخصوص انسان‌ها نیست، بلکه هر شی، موقعیت و حالتی در این جهان مزاج خاص خود را دارد.
چگونه مزاج‌های افراد را شناسایی کنیم؟
هریک از انواع مزاج در طب سنتی باعث ایجاد ویژگی‌های رفتاری و فیزیکی در هر فرد می‌شود. در زیر به چگونگی تشخیص و شناسایی طبع و انواع مزاج در طب سنتی و در هر فرد اشاره شده است. با توجه به ویژگی‌های زیر می‌توانید در تشخیص انواع مزاج در طب سنتی مهارت پیدا کنید:
شکل ظاهری بدن
افراد تنومند که استخوان‌های درشتی دارند، دارای مزاجی مرطوب یا تَر هستند. به یاد داشته باشید که لاغری از ویژگی‌های مزاج خشک است.
اعضای بدن
مطابق با تعریف انواع مزاج در طب سنتی ایرانی، صورت‌ها، انگشتان، لب‌ها، بینی‌ها و ارگان‌های درشت‌تر تماما از مشخصه افراد با مزاج تر است، درحالیکه افراد با مزاج خشک، ریز نقش‌ترند.
رنگ چهره
برای تشخبص مزاج از روی چهره، لازم است تا به رنگ پوست صورت توجه کنید. رنگ صورتی یا قرمز چهره نشانگر مزاج گرم و تر است؛ درحالیکه رنگ زرد صورت بیانگر مزاج گرم و خشک، رنگ روشن و نرمال چهره، مشخص کننده مزاج سرد و تر است و مزاج غالب در افرادی با رنگ چهره تیره‌تر، سرد و خشک است.
مو
از جمله فاکتورها برای شناسایی هریک از انواع مزاج در طب سنتی ایرانی، موی افراد است. افراد با مزاج خشک، موهایی درشت، پیچ‌دار و فر خورده‌ای دارند. مزاج گرم باعث رشد سریع موها می‌شود. مردمانی با مزاج گرم، دارای موهایی خشک، ضخیم، پرتراکم و پرپشتاند. موهای ابریشمی، صاف، نازک که سرعت رشدشان کم است، از بارزترین ویژگی‌های افراد با مزاج سرد است. مزاج سرد باعث فر خوردن ساده موها در هر فرد می‌شود.
پوست
افرادی با مزاج خشک دارای پوستی خشک‌اند و افرادی با مزاج تر، پوستی نرم و لکه‌دار دارند. افراد با مزاج سرد، هنگام قرار گرفتن در معرض سرما، بیشتر احساس سرما می‌کنند و برعکس این حالت برای افراد با مزاج گرم حاکم است.
فعالیت
دیگر فاکتور رایج برای شناسایی هریک از انواع مزاج در طب سنتی ایرانی، سطح فعالیت افراد است. مزاج گرم در هر فرد باعث افزایش سطح نشاط و انرژی وی می‌شود که این مهم خود را در گفتار و حرکات بدنی شخص نشان می‌دهد؛ در حالیکه افراد با مزاج سرد، نشانه‌هایی کاملا برعکس دارند. افراد با مزاج سرد، انرژی زیادی ندارند و معمولا کُند هستند. سخن گفتن و عمل کردنشان نسبت به افراد با مزاج گرم، وقت‌گیرتر و طولانی‌تر است.
تشخیص انواع مزاج در طب سنتی از روی گروه خونی
اگر افراد داری وزن طبیعی باشند با توجه به گروه خونی به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند:
- گروه خونی AB: صفراوی
- گروه خونی A: سوداوی
- گروه خونی O: دموی یا بلغمی
- گروه خونی B: دموی یا بلغمی
صفات و خصوصیات ذهنی
افراد با مزاج گرم، به صورت معمول برون‌گرا، اجتماعی و کم صبرند. در حالیکه افراد با مزاج سرد، درون‌گرا، آرام‌تر و صبورترند. افراد با مزاج گرم، تمایل بیشتری به تحمل استرس و بی‌قراری دارند. با این‌حال، احتمال افسردگی و افکار مالیخولیایی در افراد با مزاج سرد بیشتر است که این مهم گاهی اوقات می‌تواند منجر به ایجاد توهم در آنان شود.
نکته: ویژگی‌های شخصیتی تا حد زیادی تحت تاثیر فاکتورهای مختلفی چون نوع تربیت، دین و مذهب، معنویت و تلاش خود فرد برای تغییر نگرش‌های گذشته‌اش است. بنابراین، برای شناسایی انواع مزاج در طب سنتی تنها نمی‌توان بر ویژگی‌های شخصیتی فرد اتکا کرد.
حساسیت
افراد با مزاج گرم، نسبت به گرما (گرمای محیط پیرامونشان، غذاها و نوشیدنی‌ها) و افراد با مزاج سرد، نسبت به سرما بیشتر حساس‌اند. بر همین اساس، افراد با مزاج خشک نسبت به خشکی و افراد با مزاج تر، نسب به رطوبت حساس‌ترند.
خواب
دیگر فاکتور در شناسایی و تشخیص مزاج‌های طب سنتی ایرانی، میزان خواب افراد است. خواب زیاد نشانه مزاج تر است و خواب کم، مهم‌ترین فاکتور در تشخیص و شناسایی مزاج خشک در افراد است.
دفع مواد زاید
افرادی که مزاج گرم دارند، مواد زاید بدنشان (عرق، ادرار و مدفوع) هنگام دفع، رنگ گرم‌تر و بوی شدیدتری دارد؛ در حالیکه در افراد با مزاج سرد، مواد زاید بدنشان بو و رنگ شدیدی ندارد.
خصوصیت‌های مزاج‌ها در طب سنتی ایرانی
همانطور که پیش‌تر اشاره کردیم، مزاج‌های طب سنتی ایرانی با توجه به فزونی و یا کمبود گرما و رطوبت در بدن تعریف می‌شود، به این ترتیب، جمله مهم‌ترین مزاج‌ها عبارتند از:
- مزاج گرم و تر (دموی)
- مزاج گرم و خشک (صفراوی)
- مزاج سرد و خشک (سوداوی)
- مزاج سرد و تر (بلغمی).
اصطلاحات داخل پرانتز به ترتیب بیانگر 4 دسته از مواد اصلی در بدن است: خون، صفراوی زرد، صفراوی سیاه و بلغمی.
1. خصوصیات مزاج گرم و خشک (صفراوی)
- افراد با مزاج صفراوی معمولا لاغر و بلندند. انگشتان، لب‌ها و دیگر قسمت‌های بدنشان بزرگ و درشت نیست و معمولا استعداد چاقی ندارند.
- این افراد، پوستی خشک و گرم با ته رنگ زرد و یا هلویی دارند.
- در شناسایی مزاج‌های طب سنتی گفته می‌شود افرادی با مزاج صفراوی، نبض سریع‌تری دارند؛ معمولا سرزنده و پرنشاط‌اند و به سرعت کاری که قرار است انجام دهند، تمام می‌کنند و معمولا آن را بسیار با دقت و کامل به اتمام می‌رسانند. این افراد معمولا تند سخن می‌گویند.
- افراد با مزاج گرم و خشک، به صورت نرمال، دمای بدنشان بالاست.
- به دلیل خشکی مزاج‌شان، ممکن است دچار یبوست شوند و مواد زاید بدنشان (ادار، مدفوع و عرق) معمولا بو و رنگ قوی دارد.
- سوزش مقعد و مجاری اداری، بیماری شایع در این افراد است.
- در هنگام تعریف مزاج‌های طب سنتی گفته می‌شود هضم غذا در افراد با مزاج صفراوی (به دلیل خشکی بدنشان) به سرعت انجام می‌پذیرد و چون مواد معدنی کافی برای تامین انرژی مورد نیاز بدنشان را ندارند، سریع گرسنه می‌شوند.
- دهانشان سریع خشک می‌شود و موهایشان سریع رشد می‌کند.
- این افراد معمولا موهایی سیاه، ضخیم و درشتی دارند. سفیدی زودرس و از دست دادن موها در این گروه، بسیار شایع است.
- از آنجا که قادر به تفکر سریع و عمل سریع‌اند، ممکن است برخی از تواناهای تمرکز خود را از دست دهند.
- هنگام تعریف و شناسایی مزاج‌های طب سنتی گفته می‌شود که افراد با مزاج صفراوی، افرادی تیزبینی‌اند که کوچکترین تغییرات در بو، صدا، مزه و رنگ را به سادگی متوجه می‌شوند.
- آنها بیش از حد حساس‌اند و به راحتی آزرده می‌شوند.
- خواب بسیار زیادی ندارند و کم خوابی را به خوبی طاقت می‌آورند. این دسته از افراد مستعد ابتلا به استرس، اضطراب و کمبود خوابند.
- آنان ایده‌آلیست و علاقه‌مند به کارایی و طرفدار وقت‌شناسی‌اند.
2. خصوصیات مزاج گرم و تر (مزاج دموی)
- افراد با مزاج دموی، به صورت نرمال شاد و اجتماعی‌اند. معمولا روحیه بالایی دارند، صبور و انعطاف‌پذیرند.
- رنگ پوستشان صورتی است و معمولا پوستی نرم و صافی دارند. موهایشان ضخیم، مشکی، پرپشت و پرحجم است.
- هنگام تشخیص مزاج‌های طب سنتی گفته می‌شود افراد با مزاج دموی، هیکلی تنومند، ستبر و عضلانی دارند.
- این افراد معمولا دارای رگ‌های بزرگ و برجستهای هستند که به سادگی از روی پوست بازو و پاهایشان مشاهده می‌شود. از دیگر ویژگی‌های این افراد، نبض قدرتمند آنها است.
- به ندرت بیمار می‌شوند، با این وجود، بسیار مستعد چاقی، فشار خون، لخته شدن خون و اوریک اسید بالا هستند.
- خواب آلودگی به ویژه در بهار در میان این گروه از افراد بسیار شایع است.
- پوست آنان مستعد آکنه زدن است.
- هنگام تعریف مزاج‌های طب سنتی گفته می‌شود که افراد با طبع دموی، رهبران خوبی به شمار می‌آیند.
- اشتهای خوبی دارند و عاشق غذاهایی‌اند که با گوشت، نان و یا برنج تهیه شده باشد.
- مواد زاید بدنشان (عرق، ادرار و مدفوع) معمولا بو و رنگ بسیار قوی دارد. از آنجا که این افراد مقدار زیادی غذا مصرف می‌کنند، دفع مواد زایدشان نیز به نسبت دیگران بیشتر است.
3. مزاج سرد و خشک (سوداوی)، از طبع‌های مهم در مزاج‌های طب سنتی ایرانی
- افراد با مزاج سوداوی معمولا لاغر و ریز نقش و دارای بدنی کوچک هستند. اعضای بدنشان کوچک است و به سختی چاق می‌شوند.
- رنگ پوستشان تیره است و پوستی خشک و زمختی دارند و احتمالا با گذشت زمان، لکه‌های سیاه بر روی پوستشان ایجاد می‌شود. پوست این افراد، بسیار مستعد چین و چروک و پیری زودرس است.
- معمولا موهایی درشت، فردار و مواج دارند. همچنین موهای زاید بدنشان نیز بسیار زیاد است.
- در تعریف مزاج‌های طب سنتی گفته می‌شود که افراد با مزاج سوداوی، افرادی درون‌گرایند. آنان هیچ‌گاه نه با عجله سخن گفته و نه با عجله رفتار می‌کنند و ممکن است برای انجام وظایفشان به زمان زیادی نیاز داشته باشند ولی به هر حال آن را به بهترین شکل ممکن به انجام می‌رسانند.
- ممکن است افکار منفی زیادی داشته باشند. بسیاری، آنها را با واژه‌هایی همچون بدبین، مشکوک، بی اعتماد، بدگمان توصیف می‌کنند. این افراد بسیار مستعد بیماری‌های روانی همچون افسردگی‌اند. همچنین دیدن کابوس در این افراد نسبت به دیگر گروه‌ها بیشتر و شایع‌تر است.
- این گروه، زیاد نمی‌خوابند و در سریع خوابیدن مشکل دارند. اگر در میزان و یا کیفیت خوابشان اختلال ایجاد شود، بر کارایی‌شان تاثیر مستقیمی می‌گذارد. حافظه این افراد به طرز خارق‌العاده‌ای بالاست.
- مطابق با تعریف مزاج‌های طب سنتی ایرانی، یبوست و خشکی پوست در افراد با مزاج سوداوی بسیار شایع است. مواد زاید بدنشان ممکن است رنگی تیره داشته باشد.
- آنان از تغییر خوششان نمی‌آید و به غذاها و یا نوشیدنی‌ها با مزاج سرد و گرم بسیار حساس‌اند و مجبورند مصرف میوه‌ها و سبزیجات، تُرشی، غذاهای حاوی سرکه، عدس، بادمجان را کاهش دهند. همچنین دستگاه گوارش آنان با فست فودها میانه خوبی ندارد.
4. مزاج سرد و تر (بلغمی)، از دیگر مزاج‌های طب سنتی ایرانی
- افراد با مزاج بلغمی معمولا بسیار سریع‌تر از دیگران احساس سرما می‌کنند.
- پوستی صاف، درخشان و با رنگی روشن دارند و معمولا در مورد پوست درخشان و عالی خود سخن‌ها می‌گویند.
- موهای این افراد، ابریشمی، صاف و نازک است و معمولا موهای زاید زیادی ندارند.
- در تعریف مزاج‌های طب سنتی آمده است که افراد با مزاج بلغمی درشت اندامند که در صورت عدم رعایت رژیم غذایی مناسب، به سرعت اضافه وزن پیدا می‌کنند. متاسفانه در بیشتر افراد با مزاج بلغمی، درصد چربی بدنشان بیش از بافت ماهیچه‌ایشان است. آنان معمولا وقت خود را صرف تفکر، سخن گفتن و عمل کردن می‌کنند.
- خواب این گروه از افراد زیاد است و معمولا زمان بیدار شدن از خواب، احساس کرختی و بی‌انرژی بودن دارند. آنها معمولا در بیدار شدن از خواب مشکل دارند.
- معمولا دست و پا و صورت این دسته از افراد هنگام بلند شدن از خواب (به ویژه خواب عصرانه) پف کرده است.
- افراد با مزاج سرد و تر، افرادی صبور و آرامند.
- این افراد معمولا نبض قوی ندارند؛ همچنین دارای رگ‌های برجستهای نیز نیستند و معمولا از فشار خون پایین در رنج و عذابند.
- در تعریف مزاج‌های طب سنتی گفته می‌شود افرادی که طبع بلغمی دارند، در صبح‌های خیلی زود، احساس سرگیجه و خستگی شدیدی دارند، به ویژه اگر هوا سرد باشد و غذاها و یا نوشیدنی‌هایی که طبع مرطوب و تری دارد (مانند ماست) مصرف کرده باشند.
- این دسته از افراد به نسبت، مقدار زیادی مواد زاید دفع می‌کنند ولی مواد زاید بدنشان رنگ و بویی قوی ندارد مگر آنکه به مقدار زیادی در بدنشان جمع شده باشد.
در هنگام تعریف مزاج‌های طب سنتی گفته می‌شود که هر چیز طبع و مزاج خاص خود را دارد.
مزاج ارگان‌های مختلف بدن
همه ارگان‌های بدن، مزاج مخصوص خود را دارند که در زیر به آنان اشاره شده است:
- قلب: مطابق با تعریف‌های موجود درباره چگونگی تشخیص مزاج‌های طب سنتی ایرانی، حرکت دائم و همیشگی قلب در سراسر عمر یک شخص، داشتن فرمی ثابت و سفت و محکم، همگی دال بر مزاج گرم و خشک (صفراوی) آن است. مصرف بیش از حد غذاهایی با مزاج گرم مانند فلفل و تندی‌جات منجر به تپش قلب می‌شود.
- مغز: مغز، مرکز فرماندهی سیستم عصبی انسان، دارای مزاج سرد و تر است. آب از مهم‌ترین عناصر موجود در مغز است. مغز قابلیت انتقال سیگنال‌های بی‌شمار بدون کوچکترین خطا را داراست. شکل و عملکرد مغز، مزاج سرد و تر آن را ثابت می‌کند. مصرف بیش از حد مواد لبنی مانند ماست و همچنین آبمیوه و سبزیجات با محتوای آب زیاد، موجب افزایش سردی و رطوبت مغز شده که این امر به خواب‌آلودگی و اختلال در عملکرد آن ختم می‌شود.
- خون، کبد و ماهیچه‌ها: هنگام تعریف و شناسایی مزاج‌های طب سنتی گفته می‌شود که خون، کبد و ماهیچه‌های بدن، مزاج گرم و تر دارند. آنان بسیار گرم و انعطاف‌پذیرند و برای حفاظت از سلامتیشان و ادامه زندگی، مصرف گوشت، نان، غذاهای شیرین که همگی مزاج گرم و تر دارند، لازم و ضروری است. با این وجود، پرخوری و مصرف بیش از اندازه می‌تواند منجر به تجمع مواد زاید در این ارگان‌ها شده که این مهم خود را با علایم پلی سیتمی (Polycythemia)، همچون بیماری‌های کبد چرب، گرفتگی عضلات و یا التهاب ماهیچه‌ها آشکار می‌کند.
- استخوان‌ها، دندان‌ها، ناخن‌ها و مو: تمامی این ارگان‌ها، مطابق با تعاریف مزاج‌های طب سنتی ایرانی، مزاج سرد و خشک دارند. آنها سفت و محکم‌اند و به منظور کمک به حفظ سلامتیشان و داشتن استخوان‌های قوی و محکم، مصرف غذاهایی با مزاج سرد و خشک، مانند مواد معدنی ضروری همچون منزیم، کلسیم، روی یا آهن، لازم و حیاتی است. این مواد معدنی در کَشک، سبوس گندم و برنج، بادام و جو به مقدار زیاد یافت می‌شوند. باتوجه به مزاج و طبع آنان، این ارگان‌ها به سردی و خشکی بسیار حساس بوده و هوای بسیار سرد می‌تواند منجر به درد در استخوان‌ها، دندان‌ها، شکنندگی مو و ناخن‌ها شود.
مزاج و طبع رنگ‌ها
هنگام تعریف مزاج‌های طب سنتی گفته می‌شود که حتی رنگ‌ها نیز دارای مزاج و طبع خاص خود هستند. این گفته، به آن معناست که رنگ‌ها می‌توانند طبع و مزاج یک شی را آشکار کنند و یا باعث تشدید مزاجی در یک فرد یا شی شوند. بر این اساس، رنگ زرد، مزاج گرم و خشک و رنگ قرمز مزاج گرم و تر دارد. رنگ‌هایی مانند مشکی، خاکستری، قهوه‌ای، همگی مزاج سرد و خشک دارند؛ در حالیکه رنگ‌های روشن مانند سفید و آبی نشانگر مزاج سرد و تر (بلغمی) است.
رنگ‌های گرم، طبع گرم داشته و می‌توانند منجر به افزایش حرارت در یک منطقه مشخص شوند. این رنگ‌ها با خطر، تهدید، هشدار و حرکت همراه‌ند و باعث افزایش متابولیسم در بدن شده و آن را در حالت آماده باش قرار می‌دهند. بنابراین، افراد با مزاج سرد که به صورت نرمال، متابولیسم پایین‌تر و کُندتری دارند، باید از رنگ‌های گرم در لباس‌ها و خانه‌هایشان بیشتر استفاده کنند. درحالیکه افراد با طبع گرم باید برعکس عمل کنند.
در تعریف مزاج‌های طب سنتی گفته می‌شود که افراد با مزاج گرم دارای متابولیسم بالایی هستند. این افراد به صورت معمول سرزنده‌تر، پرنشاط‌تر و البته پراسترس‌ترند. بنابراین استفاده از رنگ‌های گرم برای این گروه از افراد توصیه نمی‌شود. بهتر است افراد با مزاج گرم از رنگ‌های سرد مانند سفید، آبی و سبز روشن استفاده کنند. چنین رنگ‌هایی موجب ایجاد واکنش‌های منفعلانه‌تری در مغز آنان شده و باعث می‌شود تا بیشتر احساس خشنودی و آسایش کنند. درست به همین دلیل، رنگ‌های سرد مناسب افراد با مزاج سرد نیست.
طبع فصل‌ها چه جایگاهی در مزاج‌های طب سنتی ایرانی دارد؟
هر فصل، مزاج مخصوص خود را دارد. بنابراین افراد با مزاج‌های مشخص باید اقدامات خاصی را در هر فصل برای حفظ سلامتی خود انجام دهند.
فصل بهار
فصل بهار، مزاج گرم و تر دارد. افراد به ویژه آنان که مزاج گرم و تر (مزاج دموی) دارند، باید در این فصل از مصرف بیش از اندازه شیرینی‌جات، چربی، روغن‌ها، غذاهای سنگین با مزاج گرم به شدت خودداری کنند.
فصل تابستان
هنگام تعریف مزاج‌های طب سنتی گفته می‌شود که تابستان، دارای مزاج گرم و خشک است. در این فصل باید از مصرف غذاهایی با مزاج گرم و قرار گرفتن زیاد در زیر تابش خورشید خودداری کرد. در طول این فصل، استفاده از غذاهای سرد و استراحت کافی به ویژه برای افراد با مزاج گرم و خشک به شدت توصیه می‌شود.
فصل پاییز و زمستان
فصل پاییز، مزاج سرد و خشک و زمستان مزاج سرد و تر (مزاج بلغمی) دارد. افراد با مزاج سرد باید مصرف غذاهایی با طبع سرد همانند غذاهای ترش، محصولات لبنی و مرکبات را کم کنند. به این افراد به شدت توصیه می‌شود که از طولانی ماندن در مکان‌های سرد جدا خودداری کنند. از طرفی دیگر، مصرف شیرینی‌جات و غذاهای گرم، ورزش کردن و اقامت در مکان‌های گرم برای این گروه از افراد بسیار مفید است.
ساعات شبانه‌روز در تعریف مزاج‌های طب سنتی به چه صورت است؟
میزان گرمی و رطوبت هوا در طول روز و شب با یکدیگر متفاوت است. بنابراین:
- صبح‌هنگام: مزاجی سرد و تر (بلغمی) دارد.
- قبل از ظهر: مزاج گرم و تر (دموی).
- بعد از ظهر: مزاج گرم و خشک (صفراوی)
- عصرگاه و شب هنگام: مزاج سرد و خشک (سوداوی).
مزاج‌های مختلف ساعات شبانه‌روز، دلیل تغییر در خلق‌وخو، درد یا ناراحتی بسیاری از افراد در طول شبانه‌روز است.
جایگاه مزه‌ها و طعم‌ها در مزاج‌های طب سنتی ایرانی
طعم‌ها و مزه‌ها دارای مزاج‌های مخصوص خود هستند و بر این اساس باعث ایجاد سردی، گرمی، خشکی و تری در بدن افراد می‌شوند.
غذاهایی بدون طعم و مزه خاص
این غذاها را غذاهایی آبکی می‌نامند که مزاج سرد و تر (بلغمی) دارند. از جمله این غذاها می‌توان به کاهو، محصولات لبنی مانند ماست، مرکبات (نه ترش و نه شیرین) و غیره اشاره کرد. گفته می‌شود افراد با مزاج سرد و تر (بلغمی) باید در مصرف محصولات لبنی، مرکبات، غذاها و میوه‌های آبکی محتاط باشند.
طعم‌های ترش
غذاهای ترش مزاج سرد و خشک دارند و سبب ایجاد سردی در بدن می‌شوند. سرکه و سبزیجات ترشی، میوه‌ها یا آبمیوه‌های تُرش و کَشک همگی مزاج سرد و خشک دارند. افراد با مزاج سرد و خشک باید از مصرف بیش از اندازه غذاها و نوشیدنی‌های ترش اجتناب کنند؛ در غیر این صورت ممکن است دچار خشکی پوست، افسردگی و یا ضعف عضلانی شوند.
طعم‌های شور، تلخ و تند در مزاج‌های طب سنتی چه جایگاهی دارند؟
لیست غذاهای گرم و خشک در طب سنتی: این طعم‌ها بیشتر به عنوان ادویه و چاشنی به غذاهای اصلی افزوده می‌شوند تا به آن عطر و طعم بخشند. تمامی این طعم و مزه‌ها، مزاج گرم و خشک دارند. غذاهای تند، نسبت به غذاهای تلخ و شور، گرم‌تر و خشک‌تر هستند. توصیه می‌شود افرادی که مزاج گرم و خشک دارند، مصرف غذاهای تند و شور را در وعده‌های غذایی روزانه خود کاهش دهند.
طعم‌های شیرین
طعم‌های شیرین دارای مزاج گرمند و بیشتر جز غذاهای اصلی و پرکالری به شمار می‌آیند. افرادی که مزاج گرم و تر (دموی) دارند، باید از مصرف بیش از اندازه غذاهای شیرین خودداری کنند.
اقلیم در مزاج‌های طب سنتی به چه صورت طبقه‌بندی می‌شود؟
هر اقلیم، مزاج مخصوص خود را دارد. به صورت کلی، مناطق قطبی، کوهستانی با مناظر صخره‌ای، زمین‌های شنی و بادهای شمالی همگی مزاج سرد و خشک دارند. شوره‌زارها و بیابان‌ها مزاج گرم و خشک، مناطق ساحلی مزاج سرد و تَر و مناطق استوایی مزاج گرم و تَر دارند. در ایران، قسمت‌های جنوبی، برخی از قسمت‌های شرقی و بیشتر قسمت‌های مرکزی که بیشترین نور خورشید را دریافت می‌دارند و کمترین رطوبت را دارند، مزاج گرم و خشک دارند.
مناطق ساحلی در جنوب و شمال ایران (تنها در فصل‌های گرم سال) مزاج گرم و تر دارد. مناطق غربی و شمال غربی که کوهستانی‌اند دارای مزاج سرد و خشک و مناطق ساحلی در شمال ایران (غیر از فصل‌های گرم سال) مزاج سرد و تر دارند.
جالب است بدانید که در تعریف مزاج‌های طب سنتی آمده که حتی جهت‌گیری خانه (شمالی، جنوبی، شرقی و غربی) بر خلق‌وخوی افراد آن تاثیرگذار است. خانه‌هایی رو به شمال در ایران که آفتاب کمتری دریافت می‌دارند، خانه‌هایی که در زیرزمین واقع شده یا خانه‌هایی واقع در مکان‌های مرطوب، مزاج سرد و تر یا مزاج سرد و خشک دارند. ولی خانه‌های رو به جنوب که از آفتاب کافی برخوردارند و یا خانه‌هایی واقع در مکان‌های گرم، معمولا مزاج گرم و خشک دارند.
حتی بادها می‌توانند در یک منطقه، خوی متمایزی ایجاد کنند. بادهای شمالی و شمال غربی در ایران خنک‌اند و می‌توانند سبب ایجاد مزاج سرد شوند. در حالیکه بادهای جنوبی، بادهای گرمی‌اند، بنابراین می‌توانند مزاج گرم را تشدید کنند. بادهای غربی و شرقی، بادهای معتدلی‌اند و بنابراین تاثیر چندانی بر تغییر مزاج‌ها ندارند.
نوع خاک هم در تعیین نوع مزاج بسیار مهم است. مناطقی که خاک رس دارند، پتاسیل بالایی در نگهداری آب و رطوبت در خود دارند، در حالیکه مناطقی که خاک گچی یا ماسه‌ای دارند و یا خاکشان از ذرات بزرگی تشکیل شده است به خوبی نمی‌توانند آب را در خود نگه دارند، بنابراین این مدل خاک‌ها باعث ایجاد و یا تشدید مزاج گرم و خشک می‌شود.
