اگر دوست دارید در مورد طبع و انواع مزاج‌ها در طب سنتی اطلاعات بیشتری داشته باشید، این مطلب برای شماست.
در بخش اول انواع مزاج‌ها در طب سنتی ایرانی، درباره انواع مزاج‌های چهارگانه و روش‌های چگونگی تشخیص و شناسایی آن سخن گفتیم. در این قسمت درباره تاثیر انواع مزاج‌ها در شرایط روحی و روانی بحث شده است؛ همچنین درباره جایگاه و اثر ورزش و تحرک، میزان خواب و سن بر مزاج و طبع ما نیز به صورت مفصل سخن گفته شده است. با به روز مارت تا انتها همراه باشید تا با نکاتی ارزشمند و جامع در این باره آشنا شوید.
انواع مزاج‌ها در طب سنتی ایرانی، چه راهکارهایی در شرایط مختلف روحی و روانی ما پیشنهاد می‌کند؟
هر تغییر در شرایط روحی و روانی فرد، در مزاج وی تا حد زیادی تاثیر گذار است. هر چه شرایط طولانی‌تر باشد، اثرات این تغییرات طولانی‌تر و شدیدتر خواهد بود. به عبارتی دیگر، تغییرات در مزاج هر شخص در شرایط روحی و روانی وی اثر مستقیمی دارد. یکی از راه‌هایی که می‌توانیم از مزاج خودمان آگاه شویم، انجام تست مزاج شناسی طب سنتی است که روش‌های زیادی دارد و یکی از آن‌ها انجام تست‌های آنلاین است که به‌راحتی با چند دقیقه وقت گذاشتن طبع‌تان را به شما نشان می‌دهد.
آزاد سازی گرما از بدن و یا جذب آن به بدن، همگی از عوامل مهم در ایجاد گرمی یا سردی در بدن است. عصبانیت و هیجان، باعث افزایش گرما و خشکی در بدن می‌شود که نشانگر مزاج گرم و خشک است. (افراد با مزاج گرم و خشک، بیشتر عصبانی و هیجانی می‌شوند). به همین دلیل به افراد با مزاج صفراوی توصیه می‌شود که غذاهایی که طبع و مزاج گرم و خشک (مزاج صفراوی) دارند، زیاد مصرف نکنند زیرا باعث می‌شود تا به سادگی از کوره در رفته و عصبی و هیجان‌زده شوند.
احساس‌هایی چون لذت و نگرانی، بر پایه تعریف انواع مزاج‌ها در طب سنتی ایرانی، مزاج گرم و تر (مزاج دموی) دارند، در حالیکه حالت‌هایی مانند ترس، وحشت و افسردگی همگی نشانگر مزاج سرد و خشک هستند. گرچه باید برای حفظ سلامت روان، هم بر روی کنترل خود تمرین کرد و هم از متخصص کمک گرفت؛ ولی اتخاذ سبک زندگی متناسب با انواع مزاج‌ها و همچنین مصرف غذاها و نوشیدنی‌های مطابق با مزاج و طبع، از فاکتورهای بسیار مهم در سلامت روانی افراد است.
اگر شخصی که مزاج گرمی دارد، غالبا غذاهای گرم (به ویژه در فصل‌های گرم سال) مصرف کند، احتمال اینکه کنترل خود را از دست داده و به سادگی از کوره در رود، بسیار بالاست. بنابراین، برای سالم ماندن، هم جسمی و هم روانی اول باید به سبک زندگی و رژیم غذایی خود دقت کرده و سپس به دنبال کمک گرفتن از یک متخصص باشیم.
افرادی که دارای مزاج معتدل و مرطوب هستند، از خصوصیات زیر برخوردارند:
خصوصیات افراد با مزاج معتدل و مرطوب عبارتند از: خلق و خوی معتدل، تعادل در احساسات و مزاج، آرامش و آسودگی نسبی، انعطاف‌پذیری و توانایی تطابق با شرایط مختلف، باهوشی و توانایی حل مسائل، علاقه و توجه به هنر و آثار زیبایی، برقراری ارتباطات اجتماعی مناسب و روابط انسانی خوب. بطور کلی افرادی که مزاج‌شان معتدل و مرطوب است، از سلامت جسمانی و روحی خوبی برخوردارند.
افرادی که گرم مزاج یا سرد مزاج هستند، خصوصیات متفاوتی دارند. خصوصیات افراد گرم مزاج و سرد مزاج عبارت است از: افراد گرم مزاج معمولاً شخصیتی جسور و فعال دارند اما سریع عصبانی می شوند. آن‌ها به آسانی گرم می‌گیرند اما زود هم آرام می‌شوند. افراد سردمزاج در مقابل آرام‌تر و بی‌طرف‌تر هستند اما به سختی عاطفه‌شان را نشان می‌دهند. آن‌ها کمتر جسورند و بیشتر به دنبال آرامش و تعادل هستند.
انواع مزاج‌ها در طب سنتی ایرانی و ورزش‌های متناسب با آن
ابتدا توصیه می‌کنیم که تست تشخیص مزاج خود (بلغمی، دموی، صفراوی، سوداوی) را انجام دهید و سپس به سراغ ورزش‌ها متناسب با آن بروید.
به طور کل ورزش با افزایش ضربان قلب، سرعت تنفس و تعرق همراه است که سبب گرمی بدن می‌شود. یک ورزش متوسط به سادگی می‌تواند استرس را از شخص بزداید.
ورزش‌های سنگین بدن را به سوی سردی و ضعف پیش می‌برند. پس از انجام این نوع ورزش‌ها، زمان نسبتا زیادی طول می‌کشد که ضربان قلب به حالت اولیه خود باز گردد. به همین خاطر، انجام این قبیل ورزش‌ها به هر شخصی توصیه نمی‌شود.
برعکس، کمبود حرکت باعث کندی متابولیسم در بدن شده و مزاج فرد را به سوی مزاج سرد و تر (مزاج سوداوی) پیش می‌برد. از خصوصیات بارز این مزاج، ضعف، سستی، بی‌حالی، چاقی و پف بدن است.
مطابق با ویژگی‌های انواع مزاج‌ها در طب سنتی ایرانی، انجام ورزش‌های پرتحرک همانند فوتبال باعث گرایش مزاج فرد به سمت مزاج صفراوی می‌شود.
از دیدگاه طب سنتی ایرانی، ورزش‌های بی‌هوازی (تمرین‌های کوتاه مدت ولی با شدت زیاد)، مناسب‌ترین نوع ورزش برای افراد با مزاج سرد است زیرا درحالیکه باعث افزایش دمای بدن می‌شود، رطوبت آن را کاهش نمی‌دهد. توجه داشته باشید این دسته از تمرین‌ها غالبا باعث کاهش وزن در افراد با مزاج سرد نخواهد شد. از طرفی دیگر، استمرار طولانی مدت در انجام تمرین‌هایی با شدت کم تا متوسط، بهترین نوع تمرین برای کاهش وزن در افراد با مزاج گرم است زیرا همزمان باعث افزایش گرمای بدن (در نتیجه افزایش متابولیسم) و کاهش رطوبت آن می‌شود.
تاثیر انواع مزاج‌ها در طب سنتی بر میزان خواب و بیداری هر فرد
خواب بخشی منفعل و خفته از زندگی روزمره ما و بیداری حالت تکراری روزانه مغز و یا همان حالت هوشیاری است. به عبارتی دیگر، خواب استراحت جسمی – روحی و بیداری فعالیت جسمی – روحی است .
باید بدانید که طبق باور طب سنتی ایرانی، آزادسازی گرما از بدن (خارج شدن گرما از بدن به سوی محیط) باعث سردی بدن و جذب گرما از محیط سبب گرمی آن می‌شود. بر این اساس، هر چه شخصی به مدت طولانی‌تری بیدار باشد، به دلیل جذب بیشتر گرما، بدنش خشک‌تر و گرم‌تر شده و به همان نسبت دمای آن بالاتر می‌رود. بالعکس، هر چه شخص ساعات بیشتری بخوابد، به دلیل انتقال گرما از بدن، مغز و بدن مرطوب‌تر و سردتر می‌شود؛ به عبارتی دیگر، ساعات خواب طولانی مزاج فرد را بیشتر به سوی مزاج بلغمی متمایل می‌سازد.
بنابراین، توصیه می‌شود زمان‌هایی که خواب کافی نداریم، به دلیل خشک‌تر و گرم‌تر شدن مغز و بدنمان، غذاهایی بیشتر مصرف کنیم که مزاج سرد و تر (مزاج بلغمی) دارند.
ساعات خواب کوتاه‌تر و کاهش مصرف غذاها با مزاج سرد و تر، از توصیه‌های اکید به بلغمی مزاج‌ها است.
جایگاه رده‌های مختلف سنی بر انواع مزاج‌ها در طب سنتی
اگرچه هر شخص با مزاج ثابتی به دنیا می‌آید، ولی با گذشت زمان، نوسانات و تغیراتی در مزاج ذاتی وی ایجاد می‌شود. برای مثال، ممکن است مزاج شخصی در طول زمان خشک‌تر شود، ولی این مهم لزوما منجر به بدخلقی وی نخواهد شد. به همین منظور و برای حفظ سلامت و تعادل در مزاج، دو فاکتور طبع ذاتی فرد و سن وی با هم در نظر گرفته می‌شود.
دوره رشد
- زمان پیش از 25 تا 30 سالگی، در طب سنتی دوره رشد خوانده می‌شود. در این زمان، غلبه گرما و رطوبت بر بدن شدید است. به همین دلیل به کودکان و نوجوانان توصیه می‌شود تا غذاهایی با مزاج گرم و تر (مزاج دموی) بیشتر مصرف کنند. نان، گوشت، سبوس برنج و میوه‌ها بهترین گزینه غذایی برای آنهاست. با این وجود، زیاده‌روی در مصرف به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود.
- در این دوره، شخص نیازمند مصرف مواد غذایی بیشتر برای تامین مواد معدنی بدنش است. به همین دلیل، تاکید اصلی در این دوران، مصرف انواع گوناگون مواد غذایی با کیفیت است.
جوانی
- برپایه تعریف انواع مزاج‌ها در طب سنتی ، سنین بین 30 تا 40 سال، سنین جوانی نام‌گذاری می‌شود. در این سنین، شاهد فزونی خشکی و گرمی در بدن هستیم. به همین منظور، بهتر است در مصرف غذاها با مزاج گرم و خشک (مزاج صفراوی) بسیار محتاطانه عمل کرد.
- جوش زدن، پوست تحریک پذیر و مشکلات بیخوابی از مشکلات شایع در این سنین است. لذا مصرف غذاهای تند، فلفل، ادویه‌جات، شیرینی‌جات، غذاهای شور و سرخ شده، باید به حداقل میزان ممکن خود رسد. برای متعادل ساختن رطوبت و گرما در این سنین، مصرف غذاها با مزاج سرد (مانند میوه‌ها، سبزیجات سوپی و محصولات لبنی) توصیه می‌شود.
- از دیگر ویژگی سنین جوانی دستگاه گوارش قوی آنان است که به سادگی می‌تواند غذاهای سنگین همچون گوشت را هضم کند.
میانسالی و پیری
- طب سنتی دوران بین 40 تا 60 سال را دوران میانسالی و دوران پس از 60 سال را دوران پیری می‌داند. در میانسالی، گرما و رطوبت بدن افت می‌کند و سردی و خشکی (مزاج سوداوی) بر بدن غالب می‌شود. ولی در ایام پیری به دلیل فزونی رطوبت بدن، مزاج فرد بیشتر به سوی مزاج بلغمی تمایل پیدا می‌کند. نتیجه فزونی رطوبت بدن در این دوران، پف چشم‌ها و صورت، شل شدن پوست بدن، خواب آلودگی و از دست دادن حافظه است.
- در برخی موارد، در ایام پیری، سردی و خشکی در بدن افراد غالب می‌شود. باید بدانید که تسلط سردی و خشکی در ایام پیری سبب ایجاد چین و چروک، انحنای ستون فقرات، افت دمای بدن، ضعف سیستم گوارشی و پف صورت و چشم‌ها می‌شود.
- در تعریف جزییات مربوط به انواع مزاج‌ها در طب سنتی آمده است که به طور کل، افزایش سن، با افت گرما و رطوبت در بدن همراه است. بنابراین مزاج افراد بالای 60 سال، نسبت به مزاج اصلیشان، سردتر و خشک‌تر خواهد شد.
- غذاهای مفید برای مزاج‌های چهارگانه در ایام پیری، غذاهای کم حجم، پرکالری و با هضم آسان است. به عبارتی دیگر، به دلیل ضعف سیستم گوارشی، این افراد باید مصرف غذاهای چرب، غذاهای مانده، غذاهای سرخ شده، رب گوجه فرنگی، انواع سس‌ها، غذاهای آبکی، محصولات لبنی، میوه‌های سرد و غذاهای ترش را تا حد چشم‌گیری کاهش دهند.
- یبوست از بیماری‌های شایع در ایام پیری است. به همین منظور، مصرف آلو و انجیری که به هم آغشته شده، نوشیدن روغن بادام یا روغن زیتون توصیه می‌شود.
- برای افراد در این رده سنی، مالیدن روغن‌هایی مانند روغن بادام شیرین یا روغن بنفشه (به شرط آنکه طبع ذاتی گرمی داشته باشند) بر سطح بدن مفید است. درمان حجامت مرطوب در این سنین به هیچ وجه توصیه نمی‌شود، مگر آنکه یک فرد متخصص تحت شرایط ویژه آن را لازم بداند.
دلایل بر هم خوردن تعادل انواع مزاج‌ها در طب سنتی
هر گونه اختلال در مزاج ذاتی و طبیعی شخص و حرکت به سوی فزونی گرما، سرما، خشکی و تری باعث تضعیف سلامتی وی می‌شود. در این حالت، باید فورا اقدام‌های لازم صورت گیرد تا مزاج فرد به حالت طبیعی خود بازگردد.
سوء مزاج حالتی است که طبع و مزاج شخص، به مدت زمان طولانی از حالت تعادل و نرمال خود خارج شود. این مهم، از دلایل اصلی ابتلا بدن به انواع بیماری‌ها و عفونت‌هاست.
شاید برای شما سوال باشد که بهترین مزاج چیست؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که مزاج‌ها در هنگام بیماری از حالت نرمال خود خارج می‌شوند و نمی‌توان گفت که مزاجی از مزاج دیگر بهتر است.
دلایل فزونی طبع گرم مطابق با تعریف انواع مزاج‌ها در طب سنتی ایرانی
- ورزش‌های سنگین و سریع و یا فعالیت‌های شدید و همچنین حالت‌هایی مانند عصبانیت یا خوشحالی بسیار
- قرار گرفتن به مدت طولانی در معرض گرما (خورشید یا آتش)
- مصرف بیش از اندازه غذاها با مزاج گرم مانند خرما، فلفل و غیره
- کاهش میزان عرق در بدن به دلیل افزایش منافذ مسدود کننده
- تب و گرمای شدید ناشی از عفونت و بیماری‌های عفونی
نکته:
توجه کنید که افراد با مزاج گرم بیشتر از دیگران تحت تاثیر غذاها یا محیط‌های گرم قرار می‌گیرند.
تندی نبض، جوش زدن، زخم دهان و کمبود خواب از عوارض فزونی طبع گرم در بدن است.
دلایل افزایش مزاج سرد مطابق با تعریف انواع مزاج‌ها در طب سنتی
- عدم جنبش و تحرک کافی
- کم خوابی و بی‌قراری شدید به دلیل غم و اندوه عمیق و یا افکار مزاحم
- مصرف طولانی‌مدت غذاها و نوشیدنی‌ها با مزاج سرد
- دوش گرفتن یا حمام کردن بیش از حد
- نخوردن غذای کافی یا گرسنگی دادن به خود
- افزایش گرمای معده و کند شدن روند هضم غذا به دلیل پرخوری
- قرار گرفتن طولانی مدت در مکان‌های سرد، تاریک و مرطوب
- افزایش ناگهانی گرمای بدن به دلیل فعالیت شدید ذهنی که در نهایت به کمبود مواد مغذی و گرما در بدن می‌انجامد
دلایل خشکی بیش از حد بدن
- مطابق با تعریف انواع مزاج‌ها در طب سنتی، فاکتورهایی که در افزایش گرمای بدن و کاهش رطوبت آن دخیل‌اند، عبارتند از: نزدیکی به آتش، فعالیت‌های شدید یا ورزش‌های سنگین و غیره.
- استرس یا هیجان زیادی، مشغولیت و کمبود خواب
- اقلیم خشک و فصل‌هایی مانند تابستان و پاییز و اقامت در مناطق خشک مانند مناطق کوهستانی یا بیابانی
- مشاغل ساختمانی یا مشاغلی که ارتباط نزدیک با خاک، سنگ و مواد ساختمانی دارند.
- ارتباط نزدیک با حلال‌ها به ویژه رنگ‌ها و افرادی که در آزمایشگاه‌ها مشغول به کارند.
- روغن، گازوئیل، الکل، اِتر، استون، رنگ مو و لاک ناخن
- اساس کار انواع مزاج‌ها در طب سنتی ایرانی حفظ گرما و رطوبت بدن است. بر این اساس، در هنگام روزه داری‌های طولانی مدت، بدن دیگر قادر به دست‌یابی به سطح رطوبت نرمال خود نخواهد بود.
نکته:
افراد لاغر با مزاج سرد و خشک (مزاج سوداوی) و یا مزاج گرم و خشک (مزاج صفراوی)، بیش از دیگران در معرض خشکی بیش از اندازه قرار دارند.
دلایل رطوبت بیش از اندازه بدن
از سویی دیگر، برخی فعالیت‌ها، خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها می‌توانند سبب افزایش بیش از اندازه سطح رطوبت بدن شوند. این موارد شامل:
- عدم تحرک و جنبش کافی
- قرار گرفتن طولانی مدت در مکان‌های مرطوب مانند حمام یا استخر
- اقامت در مناطق ساحلی
- کاهش دفع مواد زاید بدن
- اقلیم‌های مرطوب یا فصل‌های مرطوب مانند بهار یا زمستان در فزونی رطوبت بدن، تاثیر مستقیمی دارند.
- مشاغلی که ارتباط نزدیک با آب دارند، مانند شالیزارکارها، مربی‌های شنا یا نجات غریق‌ها.
- مصرف بیش از اندازه غذا و یا نوشیدنی‌ها با مزاج سرد و تر (مزاج بلغمی) مانند محصولات لبنی، غذاهای آبکی و یا سرکه
- پرخوری کردن، زیرا باعث ایجاد نوعی اختلال در فرایند تبدیل غذا به گرما و انرژی (با دیر هضم شدن غذا در معده) شده که نتیجه این امر، تجمع و فزونی رطوبت در بدن است.
نکته:
مطابق با تعریف انواع مزاج‌ها در طب سنتی ایرانی، افراد چاق با مزاج تَر بیش از دیگران از فزونی رطوبت در بدنشان در رنج‌اند.
باعث خشنودی ماست تا با نظر و دیدگاه شما درباره انواع مزاج‌های چهارگانه آشنا شویم. لطفا دانش و تجربیات خود را در این مورد، با ما و همه خوانندگان به اشتراک بگذارید.
